Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας

της Έλλης Αμπατζή

δικηγόρου, ΠΜΣ Γενικού Τμήματος Δικαίου 

Τα συντάγματα της Λαϊκής Δημοκρατίας

Η έννομη τάξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας διαμορφώθηκε σταδιακά σε δύο φάσεις. Η πρώτη περίοδος εκτείνεται από το 1949 έως το 1979, κατά την οποία η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έθεσε τα νομικά της θεμέλια, υιοθετώντας, αρχικά, στοιχεία από το σοβιετικό μοντέλο και εφαρμόζοντας, στη συνέχεια, ένα τυπικό σοσιαλιστικό νομικό σύστημα. Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει την περίοδο από το 1979 μέχρι σήμερα. Με ορόσημο την πολιτική «ανοίγματος», που υιοθέτησε και εφήρμοσε ο Deng Xiaoping, το νομικό σύστημα της Κίνας διατήρησε τις σοσιαλιστικές δομές, ενσωματώνοντας όμως στοιχεία και άλλων εννόμων τάξεων^[1].

Από την ίδρυσή της το 1949 μέχρι σήμερα, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας απέκτησε διαδοχικά τέσσερα συντάγματα το 1954, το 1975, το 1978 και το 1982.

Το πρώτο Σύνταγμα του 1954^[2], που υιοθετήθηκε υπό την ηγεσία του Mao Zedong, αποτέλεσε το θεσμικό πλαίσιο του πολιτικού προγραμματισμού για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της Κίνας υπό την καθοδήγηση του ΚΚΚ. Το Σύνταγμα είχε το χαρακτήρα πολιτικού κειμένου, που διασφάλιζε τον γενικό αντικειμενικό σκοπό του κράτους: την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας στο μεταβατικό αυτό στάδιο^[3].

Δύο δεκαετίες περίπου αργότερα, κι ενώ είχαν μεσολαβήσει οι περίοδοι του Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός και της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας υιοθέτησε ένα νέο σύνταγμα μόλις 30 άρθρων^[4]. Το Σύνταγμα του 1975 διακήρυττε την δικτατορία του προλεταριάτου, δίνοντας έμφαση στην ταξική πάλη και την αναγκαιότητα καταπολέμησης των αντεπαναστατών στο εσωτερικό της χώρας και, στην ουσία επισφράγιζε την κυριαρχία των υποστηρικτών της Πολιτιστικής Επανάστασης^[5].

Ωστόσο, μόλις τρία χρόνια αργότερα, οι πολιτικές εξελίξεις που μεσολάβησαν και ιδίως η σύλληψη της Συμμορίας των Τεσσάρων που σηματοδότησε το τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης, οδήγησαν στην υιοθέτηση του Συντάγματος του 1978^[6]. Πρωταρχικός σκοπός του συντακτικού νομοθέτη ήταν η αποκήρυξη της Πολιτιστικής Επανάστασης και η κήρυξη του τέλους της περιόδου της «αριστερής απόκλισης» που είχε ξεκινήσει το 1958 με το Μεγάλο Άλμα.

Από το 1979 και εξής, οι μεταρρυθμίσεις που έλαβαν χώρα και κυρίως η αναμόρφωση της κοινωνίας που επεδίωξε με την ανάδειξή του στην εξουσία ο Deng Xiaoping, οριοθέτησαν μια νέα εποχή στην πολιτική και την έννομη τάξη της Κίνας, που ξεκάθαρα αποτυπώνεται στο Σύνταγμα του 1982 και τις αναθεωρήσεις αυτού που ακολούθησαν.

Το ισχύον Σύνταγμα υιοθετήθηκε το 1982 και έχει αναθεωρηθεί τέσσερεις φορές από τη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση το 1988, το 1993, το 1999 και το 2004^[7]. Αποτελείται από το Προοίμιο και συνολικά 138 άρθρα, διαρθρωμένα σε τέσσερα Κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο (άρθρα 1-32) καταγράφονται οι Γενικές Αρχές. Στο δεύτερο Κεφάλαιο (άρθρα 33-56) ορίζονται τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και οι Υποχρεώσεις των Πολιτών. Το τρίτο Κεφάλαιο (άρθρα 57-135) περιλαμβάνει τις διατάξεις για τη Διάρθρωση του Κράτους. Τέλος, οι διατάξεις του τέταρτου Κεφαλαίου (άρθρα 136-138) αφορούν την εθνική σημαία, τον εθνικό ύμνο, το εθνικό έμβλημα και την πρωτεύουσα του Κράτους.

Το Σύνταγμα του 1982, ως ιστορικό προϊόν που αποτυπώνει τους αγώνες του λαού της Κίνας^[8], είναι γραπτός νόμος, με αυξημένη τυπική ισχύ έναντι των κοινών νόμων, ο οποίος καθορίζει το πολιτικό σύστημα και τους στόχους του κράτους^[9]. Το αναθεωρημένο σήμερα Σύνταγμα διατηρεί μεν στοιχεία σοσιαλιστικού τύπου, ωστόσο περιλαμβάνει επιπλέον συνταγματικούς κανόνες, με τους οποίους επιχειρείται να δομηθεί ένας σοσιαλισμός και συνακόλουθα, ένα σοσιαλιστικό νομικό σύστημα, «με κινέζικα χαρακτηριστικά» σύμφωνα με τη θεωρία του Deng Xiaoping για το «άνοιγμα στον έξω κόσμο».

Η συνταγματική κατοχύρωση ενός «sui generis» σοσιαλισμού

Κυρίαρχη ιδεολογία του συντακτικού νομοθέτη του 1982 ήταν η θεωρία των «πραγματιστών», που προασπίζονταν τον σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό της χώρας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο θεμελιώδης στόχος είναι ο εκσυγχρονισμός και το «άνοιγμα» της Κίνας προς τον έξω κόσμο.

Ήδη από το 1979, ο Deng Xiaoping είχε διακηρύξει την αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό της Κίνας σε τέσσερα επίπεδα (four modernizations): στην γεωργία, στην βιομηχανία, στην επιστήμη-τεχνολογία και στην εθνική άμυνα. Για την επίτευξη του εθνικού στόχου, οι πολιτικές θα πρέπει να κρίνονται, όχι με ιδεολογικά κριτήρια, αλλά από το κατά πόσο προωθούν τους τέσσερεις εκσυγχρονισμούς^[10]. Παράλληλα όμως, ο εκσυγχρονισμός πρέπει να επιτευχθεί σύμφωνα με τις λεγόμενες «τέσσερις κύριες αρχές» (four cardinal principles): δηλαδή η Κίνα 1) πρέπει να ακολουθήσει το σοσιαλιστικό δρόμο, 2) πρέπει να διατηρήσει τη δικτατορία του προλεταριάτου, 3) πρέπει να διατηρήσει την καθοδήγηση του ΚΚΚ, 4) πρέπει να ακολουθήσει τις ιδέες του Μαρξ – Λένιν και του Mao Zedong^[11]. Η θεωρία του Deng Xiaoping αποτέλεσε μια νέα θεωρία για την οικοδόμηση του «σοσιαλισμού με κινέζικα χαρακτηριστικά»^[12].

Σε ένα επόμενο στάδιο οικοδόμησης του «σοσιαλισμού με κινέζικα χαρακτηριστικά», το 2002, το ΚΚΚ, στο 16^ο Συνέδριό του, υιοθέτησε πανηγυρικά τη λεγόμενη  «θεωρία της Τριπλής Εκπροσώπησης», η οποία στόχευε στον εκσυγχρονισμό του ΚΚΚ υπό την καθοδήγηση του οποίου θα επιτευχθεί ο εκσυγχρονισμός της Κίνας^[13]. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το ΚΚΚ θα πρέπει να αντιπροσωπεύει 1) την αναπτυξιακή τάση των προωθημένων κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων, 2) την κατεύθυνση του προωθημένου πολιτισμού και 3) τα θεμελιώδη συμφέροντα της πλειοψηφίας του λαού^[14].

Η θεωρία των «πραγματιστών» αποκρυσταλλώνεται ξεκάθαρα στο ισχύον Σύνταγμα. Στο Προοίμιο του Συντάγματος καθορίζεται ως βασικός εθνικός στόχος ο σοσιαλιστικός εκσυγχρονισμός της Κίνας, ο οποίος θα πρέπει να επιτευχθεί σύμφωνα με τη θεωρία οικοδόμησης του «σοσιαλισμού με κινέζικα χαρακτηριστικά»^[15]. Οι καθοδηγητικές αρχές με βάση τις οποίες οφείλει να αναπτύσσεται η χώρα,  επιδιώκοντας τον σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό της και το «άνοιγμα προς τον έξω κόσμο»^[16], χαράσσονται επίσης στο Προοίμιο του Συντάγματος, όπου ορίζεται ότι ο λαός της Κίνας θα ακολουθήσει τον δρόμο του σοσιαλισμού υπό την ηγεσία του ΚΚΚ και με οδηγό τις ιδέες του Μαρξ και του Λένιν, την «Ιδέα» του Mao Zedong, τη «θεωρία» του Deng Xiaoping^[17] και τη «θεωρία της Τριπλής Εκπροσώπησης»^[18].

Έτι όμως περαιτέρω, στο συνολικό οικοδόμημα του ισχύοντος Συντάγματος κατοχυρώνεται με τις επιμέρους συνταγματικές διατάξεις, η οικοδόμηση του «σοσιαλισμού με κινέζικα χαρακτηριστικά», που διατηρεί μεν στοιχεία σοσιαλιστικού τύπου, εμπεριέχει όμως ιδιομορφίες, κατά τρόπο που τον καθιστούν έναν «sui generis» σοσιαλισμό.

Η  «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς»

Στην κεντρική «Ιδέα» του Mao Zedong, η μετάβαση στη σοσιαλιστική κοινωνία απαιτεί την ιδιοκτησία της γης από το κράτος και την μετέπειτα αναδιανομή της στο λαό. Το ισχύον Σύνταγμα περιλαμβάνει διατάξεις που κατοχυρώνουν την λειτουργία του κράτους στα πλαίσια ενός σοσιαλιστικού μοντέλου. Στην παράγραφο 1 του άρθρου 6 του Συντάγματος οριοθετείται η βάση του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος της Κίνας, ως ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από όλο το λαό και συλλογική ιδιοκτησία από την εργατική τάξη^[19]. Η ιδιοκτησία του κράτους επί της γης κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 10, όπου καθορίζεται ότι η γη στις πόλεις ανήκει στο κράτος, ενώ η γη στις αγροτικές περιοχές αποτελούν συλλογική ιδιοκτησία, ανήκουν δηλαδή στις κολεκτίβες^[20]. Το άρθρο 12 του Συντάγματος αποτελεί την συνταγματική εγγύηση της συλλογικής και κρατικής ιδιοκτησίας^[21].

Ωστόσο, στα πλαίσια της πολιτικής των «πραγματιστών», που έδινε απόλυτη προτεραιότητα στο οικονομικό στοιχείο^[22], ήδη από την ανάληψη της εξουσίας του Deng Xiaoping, δρομολογήθηκαν μεταρρυθμίσεις στο οικονομικό σύστημα για την ενθάρρυνση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και προωθήθηκαν δικαιικές ρυθμίσεις με σκοπό να καταστούν εφικτές οι ξένες άμεσες επενδύσεις στη χώρα.

Η πολιτική του «εκσυγχρονισμού» και του «ανοίγματος της Κίνας στον έξω κόσμο» αντανακλάται στο ισχύον Σύνταγμα, κατά τρόπο που υποδηλώνει την πρόθεση του συνταγματικού νομοθέτη, η Κίνα να ξεφύγει από το τυπικό σοσιαλιστικό μοντέλο λειτουργίας και να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις, με την παράλληλη ανάπτυξη διαφορετικών μορφών ιδιοκτησίας, στα πλαίσια της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», όπως συνταγματικά κατοχυρώνεται με την πανηγυρική διατύπωση του άρθρου 15 του Συντάγματος^[23]. Έτσι, κατοχυρώνοντας μεν την συλλογική και κρατική ιδιοκτησία, οι μεταρρυθμίσεις και οι δομικές αλλαγές στο οικονομικό σύστημα διασφαλίζονται μέσα από συνταγματικές διατάξεις που επιτρέπουν και μάλιστα ενθαρρύνουν την παράλληλη ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας. Ειδικότερα:

Στην παράγραφο 2 του άρθρου 6 καθορίζεται το βασικό οικονομικό σύστημα, στο οποίο παράλληλα με την συλλογική ιδιοκτησία, επιτρέπεται η ανάπτυξη και άλλων μορφών ιδιοκτησίας^[24]. Για την επίτευξη του θεμελιώδους εθνικού στόχου των «τεσσάρων εκσυγχρονισμών», το άρθρο 14 του Συντάγματος καθορίζει τα πλαίσια της οικονομικής πολιτικής, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, λαμβάνοντας υπόψη τα συμφέροντα του συνόλου, του κράτους αλλά και των ατόμων^[25]. Η βασική αρχή της οικονομικής πολιτικής κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 ως αρχή «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με την εργασία του», ήτοι ως ανταμοιβή των πολιτών ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγικής τους δραστηριότητας. Κάθε πολίτης ανταμείβεται ανάλογα με την ατομική του συνεισφορά στην κοινωνία και την παραγωγή^[26]. 

Η ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα αποτέλεσε βασικό στόχο της οικονομικής μεταρρύθμισης στην Κίνα και τούτο αντανακλάται στις διαδοχικές τροποποιήσεις του άρθρου 11 του Συντάγματος. Ήδη, με την πρώτη Αναθεώρηση του Συντάγματος το 1988, επετράπη συνταγματικά η δράση και η παράλληλη ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας^[27]. Η τροποποίηση αυτή αποτέλεσε, κατ’ αρχήν, το νομικό πλαίσιο για την απόκλιση από το τυπικό σοσιαλιστικό μοντέλο και σηματοδότησε την ανάπτυξη μίας ιδιότυπης σοσιαλιστικής οικονομίας, η οποία κατοχυρώθηκε συνταγματικώς με την Αναθεώρηση του 1993 ως «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Η εδραίωση δε, των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής επήλθε με την Αναθεώρηση του 1999 και την τροποποίηση του άρθρου 11 του Συντάγματος, με την οποία ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας δεν αποτελεί απλώς «συμπλήρωμα» της οικονομίας (complement to the socialist public economy), αντιθέτως κατοχυρώνεται ρητώς πλέον ως σημαντικό μέρος της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς» (major components of the socialist market economy)^[28]. Επιπροσθέτως δε, στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου ορίσθηκε ότι το κράτος προστατεύει τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα, την ανάπτυξη του οποίου καθοδηγεί, ελέγχει, εποπτεύει και έτι περαιτέρω, όπως προστέθηκε με την τελευταία Αναθεώρηση του 2004, στηρίζει και ενθαρρύνει^[29]. Η τελευταία αυτή προσθήκη αποτελεί τη συνταγματική εγγύηση για την άρση των προγενέστερων περιορισμών στην επέκταση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας^[30].

Παράλληλα, στο Σύνταγμα του 1982, με το άρθρο 13 κατοχυρώθηκε, για πρώτη φορά, η προστασία της ιδιωτικής περιουσίας των πολιτών και το δικαίωμά τους να την κληροδοτούν. Με την τελευταία μάλιστα Αναθεώρηση του 2004, προστέθηκε ρητή συνταγματική διάταξη (παρ. 1), με την οποία ορίζεται ότι η ιδιωτική περιουσία των πολιτών είναι απαραβίαστη, ενώ σε περίπτωση απαλλοτρίωσης ή επίταξης, καταβάλλεται αποζημίωση (παρ. 3)^[31]. Στο ίδιο πνεύμα, προστέθηκε αντίστοιχη διάταξη στο άρθρο 10 για την καταβολή αποζημίωσης σε περίπτωση απαλλοτρίωσης ή επίταξης γης. Οι ανωτέρω διατάξεις εντάσσονται στο Πρώτο Κεφάλαιο του Συντάγματος υπό τον τίτλο «Γενικές Αρχές» και αποτελούν εγγυήσεις της προστασίας της ιδιωτικής περιουσίας ως μέρος της οικονομικής πολιτικής, χωρίς ωστόσο να κατοχυρώνεται πλήρως το δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία, δεδομένου άλλωστε ότι τέτοιο δικαίωμα δεν περιλαμβάνεται στον συνταγματικό κατάλογο των θεμελιωδών δικαιωμάτων του Δεύτερου Κεφαλαίου^[32].

Οι μεταρρυθμίσεις στο οικονομικό σύστημα που είχαν ήδη δρομολογηθεί στην κινέζικη κοινωνία, κατοχυρώνονται πλέον σε επιμέρους συνταγματικές διατάξεις, οικοδομώντας ένα οικονομικό σύστημα που στοχεύει στην ενθάρρυνση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και την δημιουργία κινήτρων για επιχειρηματική οικονομική δραστηριότητα. Ούτως, στο άρθρο 8 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το Σύστημα Υπευθυνότητας στην παραγωγή, αποτυπώνοντας τη μεγάλη μεταρρύθμιση που έλαβε χώρα στις αγροτικές περιοχές ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70^[33]. Με το άρθρο 16 του Συντάγματος κατοχυρώνεται η διοικητική αυτοτέλεια των κρατικών επιχειρήσεων, οι οποίες διαθέτουν αποφασιστική λειτουργία στο σχεδιασμό της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Τέλος, με το άρθρο 18, που κατ’ ουσίαν αποτελεί θεσμική εγγύηση της πολιτικής «ανοίγματος στον έξω κόσμο», επιτρέπονται οι επενδύσεις ξένου κεφαλαίου στην Κίνα από αλλοδαπές εταιρείες, οικονομικούς οργανισμούς και ιδιώτες.

Η «δημοκρατική δικτατορία του λαού»

Στο άρθρο 1 του Συντάγματος, η Κίνα ανακηρύσσεται «σοσιαλιστικό κράτος υπό τη δημοκρατική δικτατορία του λαού καθοδηγούμενο από την εργατική τάξη και βασιζόμενο στην συμμαχία εργατών και αγροτών»^[34]. Το σύστημα των λαϊκών συνελεύσεων κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 του Συντάγματος, όπου ορίζεται ότι όλες οι εξουσίες ανήκουν στον λαό (παρ. 1) και τα όργανα μέσω των οποίων ο λαός ασκεί την κρατική εξουσία είναι η  Λαϊκή Εθνοσυνέλευση και οι τοπικές λαϊκές συνελεύσεις (παρ. 2). Η αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού κατοχυρώνεται στο άρθρο 3 ως η θεμελιώδης αρχή λειτουργίας του κράτους^[35].

Το πολίτευμα της χώρας, η δημοκρατική δικτατορία του λαού, νοείται ως λαϊκή δημοκρατία στους κόλπους του λαού και ως λαϊκή δικτατορία για τους εχθρούς^[36]. Ως μία παραλλαγή της δικτατορίας του προλεταριάτου, αποτυπώνει την ιδιομορφία του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού στην Κίνα. Σε αντίθεση με άλλα σοσιαλιστικά κράτη, η μετάβαση στην σοσιαλιστική κοινωνία, ήδη από την εποχή του Mao Zedong, βασίστηκε στη συμμαχία εργατών και αγροτών και ο όρος «λαός» δεν περιελάμβανε μόνο την εργατική τάξη, αλλά και άλλες τάξεις, όπως οι αγρότες, ακόμη και μέρος της αστικής τάξης, που υποστήριζαν και προωθούσαν τον σοσιαλισμό^[37]. Υπό αυτή τη θεώρηση έγινε αντιληπτή η ταξική πάλη στην κινέζικη κοινωνία και η διάκριση μεταξύ «λαού» και «εχθρών» του λαού, η οποία ρητώς κατοχυρώθηκε ως «δημοκρατική δικτατορία του λαού» στο Σύνταγμα του 1954. Και τούτο, δεν ήταν μια αυθαίρετη πολιτική επιλογή ή διαστρέβλωση του μαρξισμού, αντιθέτως αποτύπωνε τους συσχετισμούς στην κοινωνία, οι οποίοι θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού^[38].

Ωστόσο, το ισχύον Σύνταγμα αντανακλά μία ουσιώδη αλλαγή της κοινωνίας που επηρεάζει αναμφίβολα το σοσιαλιστικό σύστημα της Κίνας. Οι εργάτες εξακολουθούν να αποτελούν την ηγετική τάξη και η δημοκρατική δικτατορία του λαού εξακολουθεί να βασίζεται στη συμμαχία εργατών και αγροτών^[39]. Περαιτέρω όμως, το «άνοιγμα» προς τον έξω κόσμο και η προσέλκυση του ξένου κεφαλαίου απαιτεί και τη συμμαχία με άλλες κοινωνικές δυνάμεις στο εσωτερικό της χώρας, όπως τεχνοκράτες και διανοούμενοι, που κατά την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης είχαν κατηγορηθεί για την προσπάθεια παλινόρθωσης του καπιταλισμού. Συνακόλουθα, σύμφωνα με την παρ. 9 του Προοιμίου, ο «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά» πρέπει να στηριχθεί στους εργάτες, στους αγρότες και, επιπλέον, στους διανοούμενους, που αποτελούν τις «τρεις βασικές κοινωνικές δυνάμεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης»^[40]. Η συμμετοχή δε, των διανοούμενων στον σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό της χώρας, και μάλιστα ως κρατική υποχρέωση για τη λήψη θετικών μέτρων, κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 23 του Συντάγματος^[41]. Στο Σύνταγμα του 1982, ο λαός νοείται το «ευρύ πατριωτικό ενωμένο μέτωπο» που αποτελείται από τα δημοκρατικά κόμματα και τις λαϊκές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων, όπως προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 2004, όλων όσων υποστηρίζουν την οικοδόμηση του σοσιαλισμού (all builders of socialism) ^[42].

Οι ως άνω προσθήκες, εκτός από τη σημασιολογική ερμηνεία περί αποκατάστασης των «θυμάτων» της Πολιτιστικής Επανάστασης, αποτελούν και έμπρακτη επικύρωση της εισροής στους κόλπους του λαού ή έστω της συμμαχίας για την άσκηση της κρατικής εξουσίας, με κοινωνικές δυνάμεις που παλαιότερα θεωρούνταν αντεπαναστατικές, κατοχυρώνοντας συνταγματικώς την κυρίαρχη πολιτική των «πραγματιστών».

Εν τούτοις, στην κινέζικη κοινωνία η πάλη των τάξεων και οι εχθροί του λαού θα συνεχίζουν να υπάρχουν, όπως αναφέρεται ρητώς στο Προοίμιο του Συντάγματος^[43]. Όλες οι κοινωνικές δυνάμεις και ομάδες, εγχώριες και εξωτερικές, που αντιτίθενται στο σοσιαλιστικό σύστημα και το υπονομεύουν, αποτελούν τους εχθρούς του λαού.

Κατοχυρώνοντας την λαϊκή δικτατορία, ο συντακτικός νομοθέτης του 1982 προέβλεψε ειδική συνταγματική ρύθμιση για τους αντεπαναστάτες στο άρθρο 28 του Συντάγματος. Με το εν λόγω άρθρο, ανάγεται σε συνταγματική υποχρέωση του κράτους η διασφάλιση της δημόσιας τάξης. Ωστόσο, μολονότι η αρχική διατύπωση του άρθρου στο Σύνταγμα του 1982 όριζε ότι το κράτος «καταπνίγει τις ενέργειες προδοσίας και τις αντεπαναστατικές ενέργειες», με την Αναθεώρηση του Συντάγματος το 1999, οι «αντεπαναστατικές ενέργειες» αντικαταστάθηκαν με τη φράση «άλλες εγκληματικές ενέργειες που απειλούν την ασφάλεια του Κράτους»^[44]. Υποστηρίζεται ότι η τροποποίηση αυτή αποτελεί, κατ’ ουσίαν, μία διεύρυνση της δικαιοδοσίας καταστολής από το κράτος, καθόσον οι «αντεπαναστατικές ενέργειες» αναφέρονταν σε εκείνους τους εχθρούς που εναντιώνονταν στην επανάσταση πριν από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας, αναφερόταν δηλαδή κυρίως στους ιμπεριαλιστές, φεουδάρχες και γραφειοκράτες, ενώ στο αναθεωρημένο άρθρο 28, οι «άλλες εγκληματικές ενέργειες» αναφέρονται πλέον σε όλους τους διαφωνούντες με την κυβερνητική πολιτική^[45].

Το «σοσιαλιστικό κράτος δικαίου»

Ο σεβασμός και η προστασία των δικαιωμάτων υπήρξε ακανθώδες ζήτημα για την Κίνα.

Η δημοκρατία προέβαλε ως «5^ος εκσυγχρονισμός» και αποτέλεσε αίτημα της κινέζικης κοινωνίας^[46], ενώ παράλληλα η οικοδόμηση ενός σοσιαλιστικού κράτους δικαίου ανεδείχθη στην πολιτική ατζέντα ως σημαντικός στόχος του εκσυγχρονισμού της Κίνας.

Στο άρθρο 53 του Συντάγματος θεμελιώνεται η υποχρέωση σεβασμού στο Σύνταγμα και τους νόμους^[47], ενώ με την  παράγραφο 2 του άρθρου 33 κατοχυρώνεται η ισότητα όλων των πολιτών ενώπιον του νόμου^[48]. Η υπεροχή του Συντάγματος ανακηρύσσεται στην παράγραφο 2 του άρθρου 5. Επιπροσθέτως, η τήρηση του Συντάγματος και των νόμων από τα κρατικά όργανα εγγυάται με την παράγραφο 4 του άρθρου 5 του Συντάγματος, ενώ, με την Αναθεώρηση του 1999, η αρχή του σοσιαλιστικού κράτους δικαίου ρητώς κατοχυρώθηκε στην παράγραφο 1 του ίδιου άρθρου^[49].

Σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 33 του Συντάγματος «κάθε πολίτης απολαμβάνει τα δικαιώματα και παράλληλα οφείλει να εκτελεί τις υποχρεώσεις που προβλέπουν το Σύνταγμα και οι νόμοι». Το Σύνταγμα περιλαμβάνει έναν εκτενή κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών,  η οριοθέτηση του περιεχομένου των οποίων γίνεται απευθείας από τους κοινούς νόμους χωρίς να απαιτείται ειδική συνταγματική εξουσιοδότηση[50]. Ως εγγύηση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών, στο άρθρο 41 (παρ. 3) κατοχυρώνεται το δικαίωμα αποζημίωσης των πολιτών για την παραβίαση των δικαιωμάτων τους από τα κρατικά όργανα^[51].

Η προσπάθεια οικοδόμησης ενός σοσιαλιστικού κράτους δικαίου αποτέλεσε στόχο της μεταρρύθμισης της κινέζικης κοινωνίας, ωστόσο υπήρξε, επιπλέον, μέρος της στρατηγικής «ανοίγματος προς τον έξω κόσμο», ως πολιτικό επιχείρημα για την  οικοδόμηση των σχέσεων της Κίνας με τη διεθνή κοινότητα^[52]. Εν τούτοις, παρά τις ανωτέρω συνταγματικές ρυθμίσεις για ένα σοσιαλιστικό κράτος δικαίου, η Κίνα υπέστη διεθνή διαπόμπευση για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Κινέζων πολιτών. Για το λόγο αυτό, με την τελευταία Αναθεώρηση του 2004, για πρώτη φορά στο Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, προστέθηκε ρητή συνταγματική πρόβλεψη για το σεβασμό και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων^[53].

Με την προσθήκη της διάταξης αυτής, η Κίνα πανηγυρικά διακηρύττει στη διεθνή κοινότητα ότι αποδέχεται την ύπαρξη και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά τις αντίθετες μέχρι τότε ισχύουσες αντιλήψεις στην πολιτική και τη νομική θεωρία^[54]. Ωστόσο, η συνταγματική διάταξη δεν αποτελεί και τη νομική βάση για την επίκληση και άμεση εφαρμογή από τα δικαστήρια των διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις οποίες έχει επικυρώσει η Κίνα^[55], καθόσον, αφενός, ελλείπει σχετική συνταγματική ρύθμιση για την ενσωμάτωση του διεθνούς δικαίου στο εσωτερικό δίκαιο της Κίνας, και αφετέρου, το Σύνταγμα δεν εφαρμόζεται από τα  δικαστήρια για την επίλυση των δικαστικών υποθέσεων^[56]. Εν τούτοις, η σημασία της προσθήκης με την Αναθεώρηση του 2004 έγκειται στο γεγονός ότι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από μία απλή διακήρυξη, αποτελεί πλέον συνταγματική δέσμευση, για την τήρηση της οποίας έχουν ήδη υιοθετηθεί νόμοι στο ποινικό, αστικό και δημόσιο δίκαιο της Κίνας.

Τα θεμελιώδη δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών

Το ισχύον Σύνταγμα της Κίνας περιλαμβάνει έναν εκτενή κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών (άρθρα 33-56). Σύμφωνα με το άρθρο 33 του Συντάγματος τα δικαιώματα που πηγάζουν από το Σύνταγμα και τους νόμους απολαμβάνουν οι πολίτες, ήτοι όλοι όσοι έχουν την ιθαγένεια της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Παράλληλα όμως, στην παρ. 4 του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι κάθε πολίτης οφείλει να εκτελεί τις υποχρεώσεις που θέτουν το Σύνταγμα και οι νόμοι. Πρωταρχική υποχρέωση κάθε πολίτη είναι η υπακοή στο Σύνταγμα και τους νόμους, η προστασία των κρατικών μυστικών και της δημόσιας περιουσίας, η τήρηση της πειθαρχίας, της δημόσιας τάξης και ο σεβασμός στα κοινωνικά ήθη (άρθρο 53), καθώς και η διαφύλαξη της ενότητας της χώρας και των εθνοτήτων (άρθρο 52). Εξάλλου, το άρθρο 51 του Συντάγματος, ως γενική ρήτρα περιορισμού, ορίζει ότι οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών περιορίζονται όταν η άσκησή τους συγκρούεται με τα συμφέροντα του κράτους, της κοινωνίας και του συνόλου ή με τα νόμιμα δικαιώματα των άλλων πολιτών. Οι ανωτέρω συνταγματικές διατάξεις εγγυώνται την αρμονία της κοινωνίας και την ομαλή ανάπτυξη της χώρας, όπου ο σεβασμός των δικαιωμάτων των πολιτών τελεί σε συνάρτηση με την ταυτόχρονη τήρηση των θεμελιωδών υποχρεώσεών τους.

Θεμελιώδες δικαίωμα των πολιτών αποτελεί το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις λαϊκές συνελεύσεις όλων των βαθμών, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 34 του Συντάγματος για κάθε πολίτη που έχει συμπληρώσει το 18^ο έτος της ηλικίας του, ανεξάρτητα από εθνικότητα, φυλή, φύλο, επάγγελμα, καταγωγή, θρησκευτική πίστη, μόρφωση, περιουσιακή κατάσταση ή χρόνο διαμονής στη χώρα. Των εκλογικών τους δικαιωμάτων στερούνται τα άτομα που τους έχουν αφαιρεθεί τα πολιτικά δικαιώματα σύμφωνα με το νόμο.

Τα δικαιώματα της ελευθερίας του λόγου και του Τύπου, του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι καθώς και το δικαίωμα της διαδήλωσης αναγνωρίζονται στο άρθρο 35 του Συντάγματος, με μία λιτή διατύπωση, ενώ η περαιτέρω οριοθέτησή τους επαφίεται στον κοινό νομοθέτη^[57]. Αξίζει να σημειωθεί ότι συνταγματικός νομοθέτης του 1982 παραλείπει οποιαδήποτε πρόβλεψη για το δικαίωμα της απεργίας, παρά το γεγονός ότι το δικαίωμα αναγνωριζόταν ρητώς στα προηγούμενα Συντάγματα του 1975 και 1978^[58].

Επιπλέον, το δικαίωμα της ελεύθερης γνώμης αναφορικά με τη λειτουργία των κρατικών οργάνων προβλέπεται με την ειδική συνταγματική διάταξη του άρθρου 41, ενώ στο ίδιο άρθρο κατοχυρώνεται το δικαίωμα αναφοράς των πολιτών για κρατικό όργανο, που παραβίασε το νόμο ή τα καθήκοντά του, καθώς και το δικαίωμα αποζημίωσης σύμφωνα με το νόμο για ζημία την οποία υπέστη πολίτης από παραβίαση των δικαιωμάτων του από κρατικό όργανο.

Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την προσωπική ελευθερία και την προσωπική αξιοπρέπεια των πολιτών. Στο άρθρο 37, κατοχυρώνεται η προσωπική ελευθερία του κάθε πολίτη ως απαραβίαστη και απαγορεύονται η παράνομη κράτηση, στέρηση ή περιορισμός της ελευθερίας καθώς και η παράνομη σωματική έρευνα. Συνταγματικές εγγυήσεις της προσωπικής ελευθερίας των πολιτών προβλέπονται στο ίδιο άρθρο όπου ορίζεται ότι κανένας πολίτης δεν μπορεί να συλληφθεί παρά μόνο ύστερα από διαταγή ή απόφαση λαϊκού εισαγγελέα ή απόφαση λαϊκού δικαστηρίου, ενώ η σύλληψη πρέπει να γίνεται από όργανο της δημόσιας τάξης. Σύμφωνα με το άρθρο 38, απαραβίαστη είναι και η προσωπική αξιοπρέπεια του κάθε πολίτη, ενώ απαγορεύονται οι με οποιοδήποτε τρόπο προσβολές, δυσφημίσεις και συκοφαντίες κατά των πολιτών. Επιπλέον, στο άρθρο 39, κατοχυρώνεται το δικαίωμα του ασύλου της κατοικίας, που απαγορεύει τις παράνομες έρευνες σε κατοικία, ενώ συνταγματικά προστατεύεται και το απόρρητο της αλληλογραφίας,  που κατοχυρώνεται στο άρθρο 40, όπου αναφέρονται και οι λόγοι για τους οποίους αυτό αίρεται, όταν δηλαδή πρόκειται για την ασφάλεια του κράτους ή όταν διεξάγονται έρευνες για εγκληματικές ενέργειες.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ακόμη το γεγονός ότι, παρόλο που δεν αναφέρεται στο Σύνταγμα, από την κινέζικη νομοθεσία απαγορεύονται ρητώς τα βασανιστήρια, καθόσον παραβιάζουν το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας και της προσωπικής αξιοπρέπειας^[59]. Περαιτέρω, ένα ζήτημα που απασχόλησε επί σειρά ετών την πολιτική και νομική θεωρία, είναι η αναγκαιότητα ή μη της αναγνώρισης του τεκμηρίου αθωότητας. Συγκεκριμένα, από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, όλα τα συντάγματα περιείχαν προβλέψεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, αλλά κανένα δεν κατοχύρωνε το τεκμήριο της αθωότητας. Για πολλά χρόνια, η κρατούσα αντίληψη εξέφραζε την άποψη ότι το νομικό σύστημα της Κίνας βασίζεται στην αρχή «αναζητώντας την αλήθεια από τα γεγονότα» (“seek truth from the facts”) και, ως εκ τούτου, είναι περιττή η αναγνώριση του τεκμηρίου αθωότητας στο ποινικό δίκαιο της Κίνας. Ωστόσο, η αποσιώπηση του νομοθέτη οδήγησε, πολλές φορές, στην de facto εφαρμογή του «τεκμηρίου ενοχής», κατά τρόπο ώστε, εάν κάποιος συλλαμβανόταν κατά την διεξαγωγή ερευνών για ένα έγκλημα, η σύλληψη αποτελούσε τεκμήριο ενοχής και στερούσε τον συλληφθέντα από το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας και τα άλλα βασικά του δικαιώματα. Εξαιτίας αυτού, ανέκυψε μία έντονη πολιτική και νομική αντιπαράθεση αναφορικά με την υιοθέτηση του τεκμηρίου αθωότητας, ιδίως για τις υποθέσεις στις οποίες τα γεγονότα δημιουργούσαν αμφιβολίες^[60]. Σήμερα, στα πλαίσια οικοδόμησης ενός σοσιαλιστικού κράτους δικαίου, και μετά την αναθεώρηση του κινέζικου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας το 1997, προβλέπεται ότι «κανένας δεν θεωρείται ένοχος προτού να δικασθεί από ένα λαϊκό δικαστήριο σύμφωνα με το νόμο» (άρθρο 12). Ωστόσο, στην θεωρία, αμφισβητείται η προστασία της εν λόγω διάταξης υπό την έννοια ότι κανένας δεν κρίνεται ένοχος – καταργείται μεν το τεκμήριο ενοχής - αλλά ούτε τεκμαίρεται αθώος^[61].

Το Σύνταγμα προστατεύει τη θρησκευτική πίστη στο άρθρο 36. Απαγορεύεται ο προσηλυτισμός από οποιοδήποτε κρατικό όργανο, δημόσια οργάνωση ή ιδιώτη. Απαγορεύεται, επίσης,  η διάκριση των πολιτών ανάλογα με την θρησκευτική τους πίστη. Εν τούτοις, η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 36, αποτελεί και τη συνταγματική οριοθέτηση του δικαιώματος, ορίζοντας ότι απαγορεύεται η επίκληση του δικαιώματος της θρησκευτικής πίστης σε ζητήματα υγείας και εκπαίδευσης των πολιτών, ούτε πρέπει να χρησιμοποιείται για την υπονόμευση της δημόσιας τάξης^[62].

Ένα από τα βασικότερα δικαιώματα που προστατεύει το Σύνταγμα είναι το δικαίωμα των πολιτών στην εργασία, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 42^[63]. Το δικαίωμα εργασίας απολαμβάνουν εξίσου οι άνδρες και οι γυναίκες κατ’ εφαρμογή της αρχής της ισότητας των δύο φύλων που κατοχυρώνεται στο άρθρο 48. Ειδικά για το δικαίωμα στην εργασία, η παράγραφος 2 του άρθρου 48 θεμελιώνει την αρχή της ίσης αμοιβής των γυναικών και των ανδρών για ίση εργασία^[64].

Επιπροσθέτως, η παράγραφος 2 του άρθρου 42 του Συντάγματος διακηρύττει την υποχρέωση του κράτους να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες εργασίας, να ενισχύσει την προστασία των εργαζομένων και να αυξήσει τις θέσεις εργασίας και τα κοινωνικά προνόμια των εργαζομένων^[65]. Επιπλέον, οι πολίτες, εκτός από το δικαίωμα στην εργασία, απολαμβάνουν παράλληλα και το δικαίωμα της ανάπαυσης (άρθρο 43), της επαγγελματικής εκπαίδευσης (άρθρο 42 παρ. 4) – που αποτελεί και κρατική υποχρέωση –  το δικαίωμα της κοινωνικής ασφάλισης (άρθρο 45) και της συνταξιοδότησης (άρθρο 44).

Ωστόσο, το άρθρο 42 δεν κατοχυρώνει μόνο δικαίωμα των πολιτών στην εργασία, αλλά θεσπίζει και υποχρέωση, που μάλιστα χαρακτηρίζεται τιμητική για τον πολίτη. Η παράγραφος 3 ορίζει ότι κάθε αρτιμελής πολίτης υποχρεούται να εργάζεται και να εκτελεί την εργασία του ευσυνείδητα ως κυρίαρχος της χώρας.

Δικαίωμα, αλλά συνάμα και υποχρέωση των πολιτών αποτελεί και η παιδεία. Σύμφωνα με το άρθρο 46 παρ. 1, οι πολίτες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας οφείλουν να εκπαιδεύονται, ενώ σε συνδυασμό με το άρθρο 24 για την προώθηση από το κράτος των σοσιαλιστικών ιδεών, οι πολίτες υποχρεούνται να δέχονται την σοσιαλιστική παιδεία που προσφέρει το κράτος.

Το δικαίωμα των πολιτών στην παιδεία κατοχυρώνεται στο άρθρο 46 του Συντάγματος και στοιχειοθετεί παράλληλα υποχρέωση του κράτους να φροντίζει για την παιδεία και την εκπαίδευση των πολιτών όπως ορίζεται στο άρθρο 19. Υποχρέωση του κράτους είναι να ιδρύει σχολεία και να μεριμνά για την πολιτική, επιστημονική, επαγγελματική, τεχνική και πολιτιστική παιδεία των πολιτών. Το άρθρο 19 καθιερώνει ως υποχρεωτική και καθολική την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ στοιχειοθετεί υποχρέωση του κράτους να αναπτύσσει την δευτεροβάθμια, την επαγγελματική (τεχνική) και ανωτάτη εκπαίδευση. Παράλληλα το κράτος οφείλει να προωθεί και την προσχολική εκπαίδευση. Η παράγραφος 5 του άρθρου 19 ορίζει ότι το κράτος προωθεί σε όλες τις εθνότητες της Κίνας τη χρήση της Putonghua ως επίσημη διάλεκτο.

Η ρύθμιση της παραγράφου 4 του άρθρου 19, σύμφωνα με την οποία το κράτος ενθαρρύνει την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων διαφόρων τύπων, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 για το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα, στη λογοτεχνία και στη καλλιτεχνική δημιουργία, αντανακλούν την αρχή «εκατό λουλούδια ν’ ανθίζουν, εκατό σχολές να συναγωνίζονται μεταξύ τους»^[66], που εκδηλώνεται μέσα από το δικαίωμα των πολιτών να επιλέξουν την εκπαίδευση που θέλουν (α. 46), το δικαίωμα στην έρευνα και την καλλιτεχνική δημιουργία (α. 47) καθώς και το δικαίωμα να ασκήσουν κριτική στην πολιτική εξουσία (α. 41). Έτι όμως, περαιτέρω, η ίδια ως άνω διάταξη της παραγράφου 4 του άρθρου 19 αποτέλεσε και το συνταγματικό έρεισμα για τη λειτουργία των ιδιωτικών σχολείων στην Κίνα, στα πλαίσια της πολιτικής αναμόρφωσης και του «ανοίγματος» στον έξω κόσμο σύμφωνα με τη θεωρία του Deng Xiaoping, με σκοπό την αύξηση του αριθμού των μορφωμένων και επιδέξιων εργαζομένων που θα συντελέσουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας^[67].

Το Σύνταγμα προστατεύει τον θεσμό της οικογένειας στο άρθρο 49. Η προστασία του θεσμού του γάμου και της οικογένειας, καθώς και η προστασία της μητέρας και των παιδιών τελούν υπό την κρατική μέριμνα. Επιπλέον, κατοχυρώνεται η ελευθερία επιλογής στο γάμο και απαγορεύονται κάθε είδους ενέργειες που περιορίζουν την ελευθερία αυτή (π.χ. αναγκαστικοί γάμοι συμφέροντος που επιβάλλονται από την οικογένεια)^[68].

Παράλληλα όμως, στο άρθρο 49 παρ. 2 θεμελιώνεται η βασική υποχρέωση των συζύγων να θέτουν και να εφαρμόζουν τον «οικογενειακό προγραμματισμό», που προωθεί το κράτος σύμφωνα με την ρητή επιταγή του άρθρου 25 του Συντάγματος.  Η πολιτική του «οικογενειακού προγραμματισμού» είναι ένα πρόγραμμα καταπολέμησης της υπεργεννητικότητας στη χώρα, καθόσον η υπερβολική αύξηση του πληθυσμού έθετε εμπόδια στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η πολιτική αυτή στοχεύει, αφενός, στον έλεγχο της αύξησης του πληθυσμού και, αφετέρου, στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Ωστόσο, η ορθή και αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής του «οικογενειακού προγραμματισμού» απαιτεί, από τη μια πλευρά, την κυβερνητική καθοδήγηση (α. 25) και, από την άλλη, την συμμόρφωση των πολιτών (α.49 παρ. 2)^[69]. Οι συνταγματικές διατάξεις που καθιερώνουν την υποχρέωση των πολιτών να εφαρμόζουν την πολιτική του «οικογενειακού προγραμματισμού» έχουν χαρακτηριστεί, στη διεθνή κοινότητα, ως δρακόντειοι περιορισμοί των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των πολιτών, που περιορίζουν το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ωστόσο στην Κίνα η πολιτική αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη για τον έλεγχο των γεννήσεων, ώστε να συντελεστεί η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας^[70].

Επιπροσθέτως, στο άρθρο 49 επιβάλλεται μία ακόμη βασική υποχρέωση των πολιτών που στοχεύει στην προστασία του θεσμού της οικογένειας. Συγκεκριμένα, με την παράγραφο 3 του άρθρου 49 θεσπίζεται η συνταγματική υποχρέωση, αφενός, των γονέων να ανατρέφουν και να εκπαιδεύουν τα τέκνα τους, και αφετέρου, των τέκνων να βοηθούν και να στηρίζουν τους γονείς τους^[71].

Συνταγματική υποχρέωση αποτελεί, επίσης, κατά το άρθρο 56, η πληρωμή των φόρων που καθορίζονται σύμφωνα με το νόμο. Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 55, όχι απλώς υποχρέωση, αλλά ιερό καθήκον όλων των πολιτών είναι η υπεράσπιση της πατρίδας και η αντίσταση σε περίπτωση επίθεσης, ενώ τιμητικό χρέος των πολιτών συνιστά η εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας, όπως αυτή ορίζεται στο νόμο.

Διάρθρωση του Κράτους

Το τρίτο Κεφάλαιο του Συντάγματος (άρθρα 57-135) καθορίζει τα όργανα του κινέζικου σοσιαλιστικού κράτους και τον τρόπο λειτουργίας τους με βάση τη θεμελιώδη αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού (άρθρο 3). Σκοπός των διατάξεων για τη διάρθρωση του κράτους και τη λειτουργία των κρατικών οργάνων, είναι η ουσιαστική εφαρμογή της αρχής της λαϊκής δημοκρατίας (άρθρο 2)^[72] και, για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού, ο συντακτικός νομοθέτης του 1982 προέβη σε θεσμικές αλλαγές στη δομή του κράτους και τον τρόπο άσκησης της κρατικής εξουσίας^[73]. Ειδικότερα:

Η διάρθρωση του σοσιαλιστικού κράτους της Κίνας περιλαμβάνει τα εξής όργανα: τη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση, τον Πρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, την Κεντρική Λαϊκή Κυβέρνηση (Κρατικό Συμβούλιο), την Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή, τις τοπικές λαϊκές συνελεύσεις, τις τοπικές λαϊκές κυβερνήσεις, τα λαϊκά Δικαστήρια και τις λαϊκές Εισαγγελίες. Η λαϊκή Εθνοσυνέλευση και οι τοπικές λαϊκές συνελεύσεις είναι τα όργανα μέσω των οποίων ο λαός ασκεί την κρατική εξουσία (άρθρο 2 παρ. 2). Τα υπόλοιπα όργανα εκλέγονται ή διορίζονται από την λαϊκή Εθνοσυνέλευση και τις λαϊκές συνελεύσεις και όλα είναι υπόλογα στα δύο αυτά όργανα.

Λαϊκή Εθνοσυνέλευση

Η λαϊκή Εθνοσυνέλευση είναι το ανώτατο όργανο της κρατικής εξουσίας (άρθρο 57). Σύμφωνα με το άρθρο 59, αποτελείται από αντιπροσώπους, που εκλέγονται άμεσα από τις επαρχίες, τις αυτόνομες περιοχές, τους Δήμους που υπάγονται απευθείας στην κεντρική διοίκηση, τις ειδικές διοικητικές περιφέρειες και από τις Ένοπλες Δυνάμεις, ενώ όλες οι εθνικές μειονότητες έχουν δικαίωμα αντιπροσώπευσης^[74]. Οι αντιπρόσωποι εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία, για θητεία πέντε  χρόνων (άρθρο 60). Το όργανο συνεδριάζει τακτικά μία φορά το χρόνο, αλλά και εκτάκτως σε κάθε άλλη περίπτωση όπου κρίνεται τούτο αναγκαίο από την Μόνιμη Επιτροπή ή εφόσον ζητηθεί από το ένα πέμπτο των αντιπροσώπων της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης (άρθρο 61). Τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης απολαμβάνουν ελευθερίας λόγου και ψήφου (άρθρο 75) καθώς και ασυλίας (άρθρο 74), η οποία αίρεται μετά από τη συγκατάθεση του Προέδρου της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης ή της Μόνιμης Επιτροπής, όταν η Εθνοσυνέλευση δεν βρίσκεται σε σύνοδο. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της Εθνοσυνέλευσης οφείλουν να έχουν υποδειγματική συμπεριφορά και να διατηρούν στενή σχέση με το λαό της εκλογικής περιφέρειας από την οποία εξελέγησαν (άρθρο 76), όπου λογοδοτούν και απ’ όπου ανακαλούνται (άρθρο 77).

Στο άρθρο 62 καταγράφονται οι αρμοδιότητες και οι λειτουργίες του ανωτάτου κρατικού οργάνου. Συγκεκριμένα: η λαϊκή Εθνοσυνέλευση και η Μόνιμη Επιτροπή της, που είναι το μόνιμο σώμα της, ασκούν την νομοθετική εξουσία του κράτους (βλ. και άρθρο 58). Η λαϊκή Εθνοσυνέλευση έχει την αρμοδιότητα αναθεώρησης αλλά και εποπτείας για την τήρηση και εφαρμογή του Συντάγματος. Επιπλέον, είναι το αρμόδιο όργανο για τη θέσπιση και την τροποποίηση των βασικών νόμων (Κωδίκων) για τα ποινικά αδικήματα, τις αστικές υποθέσεις, τα όργανα του Κράτους και άλλα ζητήματα. Για την ψήφιση των νόμων απαιτείται απλή πλειοψηφία, ενώ για την αναθεώρηση του Συντάγματος απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία των 2/3. Η αναθεώρηση του Συντάγματος προτείνεται από την Μόνιμη Επιτροπή ή από το 1/5 των μελών της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης (άρθρο 64).

Η Εθνοσυνέλευση, εκτός από την νομοθετική, έχει και εξουσία εκλογής, διορισμού, εποπτείας αλλά και ανάκλησης κρατικών οργάνων. Ειδικότερα, εκλέγει τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, διορίζει τον Πρόεδρο, τον Αντιπρόεδρο, τους Υπουργούς και τον Γενικό Γραμματέα της Κεντρικής Λαϊκής Κυβέρνησης,  εκλέγει τον Πρόεδρο της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής και διορίζει όλα τα υπόλοιπα μέλη της, εκλέγει τον Πρόεδρο του Ανώτατου Λαϊκού Δικαστηρίου και τον Γενικό Εισαγγελέα της Ανώτατης Λαϊκής Εισαγγελίας. Η Λαϊκή Εθνοσυνέλευση εποπτεύει τα άλλα κρατικά όργανα και έχει το δικαίωμα να ανακαλεί τα μέλη που εξέλεξε ή διόρισε.

Τέλος, η λαϊκή Εθνοσυνέλευση έχει αποφασιστική αρμοδιότητα και εξουσία στα σημαντικά ζητήματα και γεγονότα του κράτους. Εξετάζει και εγκρίνει το σχέδιο εθνικής οικονομίας και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας καθώς και τον κρατικό προϋπολογισμό, επικυρώνει τις αποφάσεις των επαρχιών, των αυτόνομων περιοχών και των δήμων που υπάγονται απευθείας στην κεντρική διοίκηση, αποφασίζει για πόλεμο και για ειρήνη και, γενικά, ασκεί κάθε εξουσία που αρμόζει στη φύση του οργάνου ως το ανώτατο όργανο του κράτους.

Μόνιμη Επιτροπή της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης

Η Μόνιμη Επιτροπή δεν αποτελεί κρατικό όργανο. Πρόκειται για το μόνιμο σώμα της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης (άρθρο 57), η οποία διορίζει τα μέλη της Επιτροπής και έχει δικαίωμα να τα ανακαλεί (άρθρο 65).

Στις εξουσίες της Μόνιμης Επιτροπής συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η αρμοδιότητα για την ερμηνεία του Συντάγματος και των νόμων, η θέσπιση νόμων αλλά και η τροποποίηση νόμων που έχουν ήδη υιοθετηθεί από τη λαϊκή Εθνοσυνέλευση, η ακύρωση αποφάσεων και κανονισμών των κατώτερων κρατικών οργάνων, η αναθεώρηση του σχεδίου εθνικής οικονομίας και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας, ο διορισμός και η ανάκληση μελών άλλων κρατικών οργάνων. Επιπροσθέτως, για τον καταμερισμό της εργασίας και την αποτελεσματικότητα του έργου της Εθνοσυνέλευσης, με το άρθρο 70 του Συντάγματος συστήνονται για πρώτη φορά ειδικές θεματικές Επιτροπές της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης, οι οποίες λειτουργούν υπό την καθοδήγηση της Μόνιμης Επιτροπής.

Η Μόνιμη Επιτροπή ασκεί, εν τοις πράγμασιν, την κρατική και νομοθετική εξουσία και έχει αποφασιστικές αρμοδιότητες όταν η Εθνοσυνέλευση δεν βρίσκεται σε συνεδρίαση. Τούτο κατοχυρώνεται πλέον και συνταγματικώς στο άρθρο 67 του Συντάγματος, όπου καταγράφονται οι αρμοδιότητες και οι εξουσίες της Μόνιμης Επιτροπής.

Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης στην Μόνιμη Επιτροπής της καθώς και η διεύρυνση των εξουσιών της Επιτροπής, ήταν μία από τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις που επήλθαν με το Σύνταγμα του 1982. Σύμφωνα με το πνεύμα του συντακτικού νομοθέτη, η ενίσχυση της εξουσίας της Μόνιμης Επιτροπής αποτελεί, κατ’ ουσίαν, ενίσχυση του συστήματος των λαϊκών συνελεύσεων. Και τούτο διότι η λαϊκή Εθνοσυνέλευση συνιστά ένα πολυπληθές και δυσκίνητο όργανο λήψης αποφάσεων, ενώ η Μόνιμη Επιτροπή αποτελεί ένα πιο ευέλικτο σώμα, τα μέλη της οποίας μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικότερα την κρατική λειτουργία ως εκτελεστικοί εκπρόσωποι της λαϊκής Εθνοσυνέλευσης^[75].

Παράλληλα όμως, ο συντακτικός νομοθέτης προέβλεψε συνταγματικές ρήτρες για την αποτροπή του κινδύνου συγκέντρωσης και κατάχρησης της κρατικής εξουσίας. Τα μέλη της Μόνιμης Επιτροπής απαγορεύεται να μετέχουν σε οποιοδήποτε άλλο κρατικό, διοικητικό ή δικαστικό, όργανο (άρθρο 65 παρ. 4), ενώ ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Μόνιμης Επιτροπής δεν δύναται να διατελέσουν παραπάνω από δύο θητείες (άρθρο 66)^[76]. Εξάλλου, η Μόνιμη Επιτροπή αναφέρεται και είναι υπόλογη στη λαϊκή Εθνοσυνέλευση (άρθρο 69). Η Μόνιμη Επιτροπή, δύναται μεν να τροποποιεί τους νόμους της Εθνοσυνέλευσης, μόνο όμως εφόσον οι εκάστοτε τροποποιήσεις δεν αντιβαίνουν στις βασικές αρχές του ψηφισθέντος νόμου (άρθρο 67 περ. 3). Τέλος, και σε κάθε περίπτωση, η λαϊκή Εθνοσυνέλευση έχει το δικαίωμα να καταργεί ή να τροποποιεί τις ακατάλληλες αποφάσεις της Μόνιμης Επιτροπής (άρθρο 62 περ. 11).

Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας

Μία ακόμα θεσμική μεταβολή στη δομή του κράτους που επήλθε με το Σύνταγμα του 1982, είναι η επαναφορά του αξιώματος του Προέδρου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και του Αντιπροέδρου, που τον βοηθά και τον αναπληρώνει στο έργο του (άρθρα 82 και 84). Ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος εκλέγονται από τη λαϊκή Εθνοσυνέλευση και ασκούν την εξουσία τους κατ’ εφαρμογή των αποφάσεων της Εθνοσυνέλευσης και της Μόνιμης Επιτροπής της (άρθρα 79 και 80). Ο Πρόεδρος είναι αρμόδιος για την εκπροσώπηση της χώρας στις διεθνείς και διπλωματικές σχέσεις (άρθρο 81), ενώ μία από τις σημαντικές αρμοδιότητές του, που προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 2004, είναι η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης (άρθρο 80).

Κεντρική Λαϊκή Κυβέρνηση

Το Κρατικό Συμβούλιο είναι το ανώτατο εκτελεστικό όργανο του κράτους, δηλαδή η Κεντρική λαϊκή Κυβέρνηση (άρθρο 85), η οποία είναι υπόλογη στη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση και την Μόνιμη Επιτροπή της (άρθρο 92). Αποτελείται από τον Πρόεδρο, τους Αντιπροέδρους, τους Συμβούλους, τους Επικεφαλείς (Υπουργούς) των υπουργείων και των επιτροπών, τον Γενικό Γραμματέα και τον Γενικό Ελεγκτή του νεοσύστατου Σώματος Ελέγχου (άρθρο 86).

Το έργο της Κεντρικής Κυβέρνησης, όπως καταγράφεται στο άρθρο 89 του Συντάγματος, συνίσταται, μεταξύ άλλων, στη λήψη διοικητικών μέτρων, στην έκδοση αποφάσεων και εντολών σύμφωνα με τους νόμους και το Σύνταγμα, στην πρόταση νόμων, στην καθοδήγηση των τοπικών κρατικών οργάνων, στην κατάρτιση και την εφαρμογή του σχεδίου εθνικής οικονομίας και κοινωνικής ανάπτυξης καθώς και του κρατικού προϋπολογισμού, στην διασφάλιση της δημόσιας τάξης και την προστασία των συμφερόντων του κράτους.

Μία σημαντική προσθήκη στη λειτουργία της Κεντρικής Κυβέρνησης, αποτελεί η συνταγματική ρύθμιση του άρθρου 91 με την οποία συστήνεται ένα ανεξάρτητο Σώμα Ελέγχου για τον έλεγχο όλων των κρατικών οργάνων, οργανισμών και υπηρεσιών που τελούν υπό την εποπτεία της Κεντρικής Κυβέρνησης καθώς και για τον έλεγχο των τοπικών λαϊκών κυβερνήσεων όλων των βαθμίδων. Τέλος, με τη διάταξη του άρθρου 86 παρ. 2 ρητώς καθιερώνεται η συνολική ευθύνη του Προέδρου του Κρατικού Συμβουλίου για το έργο της Κυβέρνησης.

Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή

Σημαντική μεταρρύθμιση για το σοσιαλιστικό κράτος της Κίνας αποτελεί η συνταγματική κατοχύρωση της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής, η οποία διοικεί τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας. Σύμφωνα με τα προϊσχύοντα Συντάγματα, οι Ένοπλες Δυνάμεις διοικούνταν από τον Πρόεδρο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ^[77]. Η καινοτομία στη συνταγματική πρόβλεψη του 1982 έγκειται στο γεγονός ότι ο Επικεφαλής της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής εκλέγεται πλέον από την λαϊκή Εθνοσυνέλευση, φέρει τη συνολική ευθύνη για το έργο της Επιτροπής και είναι υπόλογος στην Εθνοσυνέλευση και τη Μόνιμη Επιτροπή της (άρθρα 93 και 94). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι Ένοπλες Δυνάμεις υπάγονται στην κρατική εξουσία. Ωστόσο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην εισηγητική Έκθεση για το σχέδιο του Συντάγματος του 1982, η καθοδήγηση των Ενόπλων Δυνάμεων από το ΚΚΚ δεν πρόκειται να επηρεαστεί από την σύσταση της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής, δεδομένου του ηγετικού ρόλου που ούτως ή άλλως διαδραματίζει το ΚΚΚ για το σοσιαλιστικό κράτος της Κίνας^[78].

Τοπικές λαϊκές συνελεύσεις και τοπικές λαϊκές κυβερνήσεις

Οι τοπικές λαϊκές συνελεύσεις των διαφόρων βαθμίδων είναι τα τοπικά όργανα άσκησης της κρατικής εξουσίας (άρθρο 96). Η διαίρεση και η οργάνωση των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων καθορίζεται στο άρθρο 95, ενώ ο τρόπος εκλογής των αντιπροσώπων στις διάφορες βαθμίδες των τοπικών συνελεύσεων ορίζεται στο άρθρο 97. Περαιτέρω, αναφορικά με τον τρόπο λήψης των αποφάσεων αλλά και με τον τρόπο εκτέλεσής τους, το σχήμα της κεντρικής πολιτικής εξουσίας διατηρείται και σε τοπικό επίπεδο. Έτσι, στις τοπικές λαϊκές συνελεύσεις συστήνονται μόνιμες επιτροπές αλλά και τοπικές λαϊκές κυβερνήσεις. Οι τοπικές λαϊκές κυβερνήσεις συστήνουν αντίστοιχα σώματα ελέγχου. Οι αντιπρόσωποι των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων είναι υπόλογοι και ανακλητοί από την περιφέρεια από την οποία εξελέγησαν. Οι τοπικές λαϊκές συνελεύσεις εκλέγουν και ανακαλούν τους προέδρους των λαϊκών δικαστηρίων και εισαγγελιών αντίστοιχης βαθμίδας. Αναλυτικά οι αρμοδιότητες και οι εξουσίες των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων και των τοπικών λαϊκών κυβερνήσεων των διαφόρων βαθμίδων καθορίζονται στα άρθρα 95-111 του Συντάγματος.

Με το Σύνταγμα του 1982, επιδιώκεται να ενισχυθεί η εξουσία των τοπικών κρατικών οργάνων, και δη των τοπικών λαϊκών κυβερνήσεων, ενώ παράλληλα θα λειτουργούν υπό την κεντρική καθοδήγηση και θα τελούν υπό ένα αυστηρό σύστημα υπευθυνότητας και λογοδοσίας.

Λαϊκά Δικαστήρια – Λαϊκές Εισαγγελίες

Η απονομή της δικαιοσύνης ανήκει στα λαϊκά δικαστήρια (άρθρο 123). Το Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο, τα τοπικά λαϊκά δικαστήρια στις διάφορες βαθμίδες, τα στρατιωτικά δικαστήρια και άλλα ειδικά λαϊκά δικαστήρια ασκούν τη δικαστική εξουσία. Παράλληλα, η Ανώτατη Λαϊκή Εισαγγελία, οι τοπικές λαϊκές εισαγγελίες στα διάφορα επίπεδα, οι στρατιωτικές εισαγγελίες και άλλες ειδικές εισαγγελίες είναι τα αρμόδια κρατικά όργανα για την τήρηση του νόμου (άρθρο 129)^[79].

Το Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο και η Ανώτατη Λαϊκή Εισαγγελία λογοδοτούν στη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση και τη Μόνιμη Επιτροπή της, ενώ τα τοπικά δικαστήρια και οι εισαγγελίες είναι υπόλογα στις τοπικές λαϊκές συνελεύσεις. Σύμφωνα με άρθρα 126 και 131, τόσο τα λαϊκά δικαστήρια όσο και οι λαϊκές εισαγγελίες χαίρουν ανεξαρτησίας κατά την εκτέλεση του έργου τους^[80].

Το ΚΚΚ και το  σύστημα της πολυκομματικής συνεργασίας

Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) ηγείται της κινέζικης εργατικής τάξης, του λαού της Κίνας και του κινέζικου έθνους^[81]. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και το Καταστατικό του Κόμματος, ο ρόλος του ΚΚΚ είναι η πολιτική, ιδεολογική και οργανωτική καθοδήγηση της χώρας^[82]. Σήμερα, το ΚΚΚ έχει ξεπεράσει τα 80 εκατομμύρια μέλη, έχει κεντρικές και τοπικές οργανώσεις σε όλη τη χώρα και λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.

Στην Αναθεώρηση του 1993, με μία προσθήκη στην 9^η παράγραφο του Προοιμίου του Συντάγματος, κατοχυρώθηκε το σύστημα της πολυκομματικής συνεργασίας και πολιτικής διαβούλευσης υπό την καθοδήγηση του ΚΚΚ^[83].

Τα υπάρχοντα μη κομμουνιστικά κόμματα στην Κίνα^[84] απολαμβάνουν οργανωτικής ανεξαρτησίας και ίσης μεταχείρισης έναντι του νόμου. Αντιπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων έχουν δικαίωμα συμμετοχής στη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση, αλλά και στα κυβερνητικά και δικαστικά όργανα του κράτους, κυρίως σε τοπικό επίπεδο^[85]. Επιπλέον, συμμετέχουν σε επιτροπές και συμβούλια όπου συζητούνται οι βασικές πολιτικές που ακολουθεί το κράτος σχετικά με την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας^[86]. Τέλος, εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων καλούνται και παρίστανται, χωρίς δικαίωμα ψήφου, στο συνέδριο του ΚΚΚ.

Ωστόσο, η ύπαρξη και η συμμετοχή των μη κομμουνιστικών κομμάτων στο κράτος της Κίνας ουδόλως προμηνύει ένα πολυκομματικό σύστημα. Παρά το γεγονός ότι τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα δημιουργήθηκαν πριν από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας και επεδίωκαν την εγκαθίδρυση μιας αστικού τύπου δημοκρατίας, η πολυκομματική συνεργασία τους προϋποθέτει την κοινή συναίνεση στη σοσιαλιστική διακυβέρνηση της χώρας, υπό την πολιτική καθοδήγηση του ΚΚΚ. Τα δημοκρατικά κόμματα δεν υφίστανται ως πολιτική αντιπολίτευση όπως στις πολυκομματικές δημοκρατίες. Αντιθέτως, αποδέχονται το ΚΚΚ ως το μοναδικό κόμμα που ασκεί την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική διακυβέρνηση της χώρας. Η συνεργασία των μη-κομμουνιστικών κομμάτων με το ΚΚΚ βασίζεται στην αρχή της μακροχρόνιας συνύπαρξης και της αμοιβαίας επιτήρησης.

Συνεπώς, το πολιτικό σύστημα της Κίνας - αν και τυπικά διακρίνεται - προσομοιάζει με τις μονοκομματικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες. Η δε, συνταγματική ανακήρυξη του συστήματος της πολυκομματικής συνεργασίας υπό την καθοδήγηση του ΚΚΚ, στοχεύει, αφενός, στο να εδραιώσει το «ενωμένο ευρύ πατριωτικό μέτωπο» για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού^[87] και, αφετέρου, στο να καταστήσει το κυβερνών κόμμα περισσότερο υπεύθυνο απέναντι στο λαό, χωρίς όμως να προτίθεται το ΚΚΚ να μοιραστεί την εξουσία με τα άλλα πολιτικά κόμματα^[88].

Το θεμελιακό ζήτημα

Το πρώτο Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, το 1954, ήταν λαοκρατικό και σοσιαλιστικό, ένα σύνταγμα για τη μεταβατική περίοδο από την καπιταλιστική στην κομμουνιστική κοινωνία, ένα σύνταγμα για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας^[89].

Σήμερα, έξι δεκαετίες μετά την σοσιαλιστική επανάσταση και την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας, η κινέζικη κοινωνία δεν είναι σοσιαλιστική. Βρίσκεται στο «προκαταρκτικό στάδιο του σοσιαλισμού» και ρητώς διακηρύττεται στο Προοίμιο του Συντάγματος ότι «η Κίνα θα παραμείνει στο πρώιμο στάδιο του σοσιαλισμού για πολύ καιρό»^[90]. Στην παρούσα φάση, η χώρα βρίσκεται σε «στάδιο της υπανάπτυξης», γι’ αυτό και ο πρωταρχικός σκοπός της κινέζικης κοινωνίας είναι η οικονομική ανάπτυξη, που θα επέλθει με την «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», ενώ οτιδήποτε άλλο θα πρέπει να υποτάσσεται και να εξυπηρετεί τον σκοπό αυτό^[91]. Αυτό ακριβώς είναι το πνεύμα που διαπνέει ολόκληρο το σύγχρονο Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας.

Έτσι, το ισχύον Σύνταγμα κατοχυρώνει και εγγυάται ένα ιδιότυπο πολιτικό σύστημα, που ανακηρύσσεται ως «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά», ένα πολιτικό σύστημα που διατηρεί τις σοσιαλιστικές δομές, αλλά στοχεύει στο «πρωτοποριακό εγχείρημα του συνδυασμού του σοσιαλισμού με την οικονομία της αγοράς»^[92]. Κάθε δε, αναθεώρηση του Συντάγματος στερεώνει όλο και περισσότερο αυτό το εποικοδόμημα.

Για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, «το σημαντικό είναι ποια τάξη βάζει στο χέρι την κρατική εξουσία, ποιος την κρατάει στο χέρι, αυτό είναι το θεμελιακό ζήτημα»^[93]. Ωστόσο, το εγχείρημα της οικονομικής ανάπτυξης στα πλαίσια της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς» ελλοχεύει τον κίνδυνο υπονόμευσης της ίδιας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Και τούτο διότι, πίσω από τη φαινομενική συνταγματικότητα ενός σοσιαλιστικού κράτους^[94], στην πραγματικότητα, στο σύγχρονο κράτος της Κίνας, τα σοσιαλιστικά θεμέλια ολοένα υποχωρούν.

Πρωτίστως, η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας πλήττεται ήδη με τις συνταγματικές παρεμβάσεις που, κατ’ ουσίαν, διευκολύνουν την ανάπτυξη μίας πολιτικής ενίσχυσης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής (βλ. ιδίως συνταγματικές διατάξεις που επιτρέπουν και ενθαρρύνουν την παράλληλη ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας). Συνακόλουθα, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής δημιουργούν κοινωνικές ανισότητες, οι οποίες δεν μπορούν να αμβλυνθούν με τις συνταγματικές απόπειρες δημιουργίας ενός κράτους δικαίου. Έτι όμως περαιτέρω, στα πλαίσια ενός υπαρκτού και αυξανόμενου γραφειοκρατικού συγκεντρωτισμού, η κρατική λειτουργία υποτάσσεται στις εκ των άνω επιβαλλόμενες αποφάσεις του ΚΚΚ^[95], το οποίο κινδυνεύει να μετατραπεί, από εγγυητή της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, σε θεματοφύλακα μιας, κατ’ επίφαση σοσιαλιστικής, «οικονομίας της αγοράς».

Πράγματι, όπως πολύ ρεαλιστικά διακηρύττει το ΚΚΚ και ο αναθεωρητικός συνταγματικός νομοθέτης του 1999, η Κίνα δεν είναι σοσιαλιστική κοινωνία. Είναι ένα σοσιαλιστικά διαρθρωμένο κράτος με καπιταλιστική ανάπτυξη^[96]. Κι αν ακόμα, τελικά, θεωρηθεί ότι ο «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά» διαφέρει από τον καπιταλισμό, παραμένει η ρεαλιστική αλήθεια ότι αυτό το «πρωτοποριακό εγχείρημα» διακυβεύει τον ίδιο τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κινέζικης κοινωνίας.

Βιβλιογραφικές και άλλες αναφορές

Backer L. C., «The Party as Polity, the Communist Party, and the Chinese Constitutional State: A Theory of State-Party Constitutionalism», Journal of Chinese and Comparative Law, Pennsylvania State University, Vol 16:1, 2009, pp. 101-168

Bary W. T., Chan W.-T., Watson B. etc, Sources of Chinese Tradition, New York, Columbia University Press, 1960

Blanchard H., «Constitutional Revisionism in the PRC: “Seeking Truth From Facts”», Florida Journal of International Law, Vol. 17, 2005, pp. 365-403

Cheng Jie C., «The Legal System in China», Foreign Related Law Website in China, http://www.fl365.com/english/lawcase/legalsystem.htm#top, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Clarke D., «Puzzling Observations in Chinese Law: When Is a Riddle Just a Mistake?», George Washington University Law School, Working Paper, 10 December 2001

Gelatt T., «The People's Republic of China and the Presumption of Innocence», Journal of Criminal Law and Criminology, Northwestern University School of Law Scholarly Commons, Vol.73, Issue 1, Spring 1982, pp. 259-316

Goldstein Fr., «Marxism and the social character of China», 13 June 2013, Workers World, http://www.workers.org/2013/06/13/marxism-and-the-social-character-of-china/, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Hu Jintao, «China’s Vice-President Hu Jintao Stresses Importance of Constitution», Xinhua News Agency, 4 December 2002, http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-26802623_ITM, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Information Office of the State Council of the People's Republic of China, «Family Planning in China», White Papers of the Government, Beijing, August 1995, http://www.china.org.cn/e-white/familypanning/, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Information Office of the State Council of the People's Republic of China, «Human Rights in China», White Papers of the Government, Beijing, November 1991, http://www.china.org.cn/e-white/7/index.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Jiang Zemin, «Hold High the Great Banner of Deng Xiaoping Theory for an All-round Advancement of the Cause of Building Socialism with Chinese Characteristics to the 21st Century », 15^th National Congress of the Communist Party of China, 12 September 1997, http://www.fas.org/news/china/1997/970912-prc.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Kellogg Th. E., «Constitutionalism with Chinese Characteristics?: Constitutional Development and Civil Litigation in China», Working Paper, Indiana University, Research Center for Chinese Politics & Business, February 2008

Kuang-yüan Yü, La modernisation socialiste de la Chine, Τome I, Editions en langues étrangères, Beijing, 1983

Leslie Chang, «In China, Private Schools Spring Up to Fill Gap», Wall Street Journal, 9 May 2000

Malmgren Ot., «Fragile Constitutionalism in China», Working Paper, 31 August 2010, Social Science Research Network, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1978169, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Ming Wan, «Human Rights Lawmaking in China: Domestic Politics, International Law, and International Politics», Human Rights Quarterly, Vol. 29, No 3, August 2007, pp. 727-753

Peng Zhen, «Report on the Draft of the Revised Constitution of the People’s Republic of China», delivered at the Fifth Session of the 5^th National People’s Congress, 26 November 1982, Laws of People’s Republic of China, 1979-82, pp. 397-419

Pushpa Adhikari, «Constitutional Changes a Two-Sided Weapon», Inter Press Service, 5 February 1999, http://www.ipsnews.net/1999/02/politics-china-constitutional-changes-a-two-sided-weapon/, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Sanzhuan Guo, «Implementation of Human Rights Treaties by Chinese Courts: Problems and Prospects», Chinese Journal of International Law, Vol. 8, No. 1, 2009, pp. 161–179

Selected Works of Deng Xiaoping 1975-1982, Beijing, July 1983

Seth Faison, «In China, Rapid Social Changes Bring a Surge in the Divorce Rate», New York Times, 22 August 1995, http://www.nytimes.com/1995/08/22/world/in-china-rapid-social-changes-bring-a-surge-in-the-divorce-rate.html?pagewanted=all&src=pm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Wang W.C. & Wang M.C., «The 2004 Amendment to China’s Constitutional Law», Perspectives, Overseas Young Chinese Forum, Volume 6, No 2, 30 June 2005, pp. 37-46

Xia Yong, The Origin of the Concept of Human Rights: A Chinese Interpretation, Beijing, Publishing House of the China University of Politics and Law, 1992

Xin Xe, «The Party’s Leadership as a Living Constitution in China», Hong Kong Law Journal (Forthcoming), 19 March 2012, Social Science Research Network, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1978169, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Zhai Jianxiong, «Judicial Information of the People’s Republic of Chinα: A Survey», Beijing, 1 October 2002, Law Library Resource Exchange, http://www.llrx.com/features/chinajudicial.htm#Judicial Structures, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Zongjie Zhu, «On the Principle of Presumption of Innocence from the Perspective of Human Rights Protection», China Human Rights Net, http://www.chinahumanrights.org/CSHRS/Magazine/Text/t20110525_748635.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

Βλάχου Α., Μαυροκέφαλος Π., Ο Σοσιαλιστικός Μετασχηματισμός της Κίνας, Αθήνα, Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, 1989

Καρζής Θ., Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας, Αθήνα, εκδ. «Νέα Σύνορα», 2000

Μάο Τσε Τούνγκ,  Για την πράξη, για τις αντιθέσεις, για την ορθή λύση των αντιθέσεων ανάμεσα στο λαό, μτφρ. Έλλη Αλεξίου, σειρά: Η λαϊκή Κίνα και ο σύγχρονος κόσμος, Αθήνα, Ιστορικές Εκδόσεις, 1963

Μάο Τσε Τούνγκ, «Ανάλυση των τάξεων της κινέζικης κοινωνίας», Μάρτιος 1926

Μάο Τσε Τούνγκ, «Η δημοκρατική δικτατορία του λαού», επ’ αφορμής της 28ης επετείου του ΚΚΚ, 1949

Μάο Τσε Τούνγκ, Άγνωστα κείμενα (λόγοι, συζητήσεις, συνεντεύξεις, επιστολές), μτφρ. Αγγέλα Βερυκοκάκη - Αρτέμη, Αθήνα, εκδόσεις «Νέα Σύνορα»

Μάο Τσε Τούνγκ, Εκλογή Έργων, τόμος V, Αθήνα, Μορφωτικές Εκδόσεις, 1977

Παπασωτηρίου Χ., Η Κίνα από την Ουράνια Αυτοκρατορία στην ανερχόμενη υπερδύναμη του 21ου αιώνα, Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2013

Σκουριώτης Γ., Το Σύνταγμα της Νέας Κίνας, Αθήνα, εκδ. Γ. ΦΕΞΗ, 1964

Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας, Αθήνα, Ιστορικές Εκδόσεις, 1975

Διαδικτυακοί τόποι

Λαϊκή Εθνοσυνέλευση: http://www.npc.gov.cn/englishnpc/news/index.htm (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

NPC.gov.cn Database: http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Law/Integrated_index.html (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

Κεντρική Λαϊκή Κυβέρνηση: http://english.gov.cn/ (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

Chinalaw.gov.cn Database: http://www.chinalaw.gov.cn/article/english/# (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο: http://en.chinacourt.org/ (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας: http://www.idcpc.org.cn/, http://www.cpcchina.org/, http://english.cpc.people.com.cn/ (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

---

[1] Η διάκριση στις δύο αυτές φάσεις επιχειρείται για τους σκοπούς, και μόνο, ανάπτυξης της παρούσας μελέτης. Σύμφωνα με μία άλλη μεθοδολογική προσέγγιση, η διαμόρφωση του νομικού συστήματος της Κίνας διακρίνεται σε τρία στάδια: από το 1949 έως το 1954, από το 1954 έως το 1979 και από το 1979 έως σήμερα, αναλυτικότερα βλ. Cheng Jie C., «The Legal System in China», Foreign Related Law Website in China, http://www.fl365.com/english/lawcase/legalsystem.htm#top, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[2] Το κείμενο του Συντάγματος του 1954, σε δίγλωσση απεικόνιση (κινέζικη και αγγλική), είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο http://e-chaupak.net/database/chicon/1954/1954bilingual.htm#k (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013). Για το μεταφρασμένο κείμενο στην ελληνική γλώσσα, βλ. Σκουριώτης Γ., Το Σύνταγμα της Νέας Κίνας, Αθήνα, 1964, εκδ. Γ. ΦΕΞΗ, σελ. 75 επ.

[3] Γνώμες που εκφράστηκαν στις λαϊκές συζητήσεις για το σχέδιο του Συντάγματος ανέφεραν «πώς μπορούμε να πάμε προς τον σοσιαλισμό δείχνεται καθαρά στα άρθρα του σχεδίου του Συντάγματος», ενώ ο Liu Shaoqi στην εισήγησή του για το σχέδιο του Συντάγματος προς την πρώτη Σύνοδο της 1^ης Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης (15 Σεπτέμβρη 1954), χαρακτηριστικά περιγράφει το Σύνταγμα  ως «από τη μια μεριά, μια επιτομή του περασμένου μας αγώνα και από την άλλη, μας εφοδιάζει με έναν θεμελιακό νόμο, που με βάση του θα προχωρήσουμε στον σημερινό αγώνα μας», βλ. Σκουριώτης Γ., ο.π., σελ. 70 και 72

[4] Το κείμενο του Συντάγματος του 1975, μεταφρασμένο στην αγγλική γλώσσα, είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο http://www.e-chaupak.net/database/chicon/1975/1975e.htm (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013). Για το μεταφρασμένο κείμενο στην ελληνική γλώσσα, βλ. Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Αθήνα, 1975, Ιστορικές Εκδόσεις, σελ. 17-36

[5] Βλ. ιδίως Εισήγηση του Τσανγκ Τσουέν-κιάο για την Αναθεώρηση του Συντάγματος καθώς την Έκθεση Δράσης της Κυβέρνησης του Τσου Εν-λάι, 13 Ιανουαρίου 1975 στην Πρώτη Σύνοδο της 4^ης Εθνοσυνέλευσης σε Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας, Αθήνα, Ιστορικές Εκδόσεις, 1975, σελ. 37-45 και σελ. 49-62

[6] Το κείμενο του Συντάγματος του 1978, μεταφρασμένο στην αγγλική γλώσσα, είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3APeople%27s_Republic_of_China_1978_Constitution.pdf&page=1 (τελευταία πρόσβαση την 21/5/2013)

[7] Το Σύνταγμα του 1982, με ενσωματωμένες όλες οι αναθεωρήσεις αυτού, μεταφρασμένο στην αγγλική γλώσσα, είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Constitution/node_2825.htm (τελευταία πρόσβαση την 21/5/2013).

[8] Βλ. και Προοίμιο του Συντάγματος, όπου γίνεται αναφορά στην ημι-φεουδαρχική, ημι-αποικιακή αυτοκρατορική Κίνα του 19^ου αιώνα, στην Επανάσταση του 1911 υπό την καθοδήγηση του Sun Yat-sen, και στους λαϊκούς αγώνες που οδήγησαν στην ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας το 1949 υπό την καθοδήγηση του ΚΚΚ. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι παραλείπεται οποιαδήποτε αναφορά στην Πολιτιστική Επανάσταση, την οποία ανέφεραν ρητώς τα Συντάγματα του 1975 και 1978. Για την ιστορική παράθεση των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Κίνα τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, βλ. Καρζής Θ., Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας, Αθήνα, εκδ. «Νέα Σύνορα», 2000, σελ. 155 επ., καθώς και Παπασωτηρίου Χ., Η Κίνα από την Ουράνια Αυτοκρατορία στην ανερχόμενη υπερδύναμη του 21ου αιώνα, Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2013

[9] Βλ. Προοίμιο του Συντάγματος, παρ. 13 εδ. α’

[10] Χαρακτηριστική είναι η γνωστή ρήση του Deng Xiaoping σύμφωνα με την οποία «δεν έχει σημασία εάν η γάτα είναι άσπρη ή μαύρη, αρκεί να πιάνει ποντίκια»

[11] Αναλυτικότερα βλ. Deng Xiaoping, «Uphold the Four Cardinal Principles», 30 March 1979, σε Selected Works of Deng Xiaoping 1975-1982, Beijing, July 1983, σελ. 166-191

[12] βλ. και Jiang Zemin, «Hold High the Great Banner of Deng Xiaoping Theory for an All-round Advancement of the Cause of Building Socialism with Chinese Characteristics to the 21st Century », 15^th National Congress of the Communist Party of China, 12 September 1997, http://www.fas.org/news/china/1997/970912-prc.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013. Για τον σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό της οικονομίας μετά το 1977 βλ. και Kuang-yüan Yü, La modernisation socialiste de la Chine, Τome I, Editions en langues étrangères, Beijing, 1983

[13] Τη θεωρία αυτή είχε διακηρύξει ήδη από το 2000 ο Jiang Zemin, κατά τη διάρκεια μίας περιοδείας επιθεώρησης στην Επαρχία Guangdong. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. και http://english.cpc.people.com.cn/66739/4521344.html, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[14] Το ΚΚΚ επικρίθηκε έντονα για την υιοθέτηση της «θεωρίας της Τριπλής Εκπροσώπησης», υπό την έννοια ότι ουσιαστικά αποτέλεσε μία δικαιολογία προκειμένου να αναδειχθούν καπιταλιστές σε στελέχη του ΚΚΚ, παρεκκλίνοντας από την προάσπιση των λαϊκών συμφερόντων. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου, επαγγελματίες μάνατζερ συμπεριλήφθηκαν στο κορυφαίο σώμα λήψης αποφάσεων, ενώ διευθύνοντες σύμβουλοι των μεγαλο-επιχειρήσεων της Κίνας αναδείχθηκαν σε στελέχη του ΚΚΚ, βλ. http://chineseposters.net/themes/jiangzemin-theory.php ,  http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=1515350&publDate=, καθώς και http://www.cato.org/sites/cato.org/files/serials/files/cato-journal/2004/11/cj24n3-5.pdf, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[15] Βλ. Προοίμιο Συντάγματος, παρ. 7, «(...) The basic task of the nation is to concentrate its effort on socialist modernization according to the theory of building socialism with Chinese characteristics (...)». Η φράση «according to the theory ... characteristics» προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 1993.

[16] Όπως αναφέρεται στο Προοίμιο του Συντάγματος, παρ. 7 («opening  to the outside world»), φράση που προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 1993

[17] Η «Θεωρία του Deng Xiaoping» προστέθηκε στην 7^η παρ. του Προοιμίου με την Αναθεώρηση του 1999

[18] Η «θεωρία της Τριπλής Εκπροσώπησης» προστέθηκε στην 7^η παρ. του Προοιμίου με την Αναθεώρηση του 2004

[19] «The basis of the socialist economic system of the People’s Republic of China is socialist public ownership of the means of production, namely, ownership by the whole people and collective ownership by the working people (...)».

[20] «Land in the cities is owned by the State. Land in the rural and suburban areas is owned by collectives except for those portions which belong to the State as prescribed by law; house sites and privately farmed plots of cropland and hilly land are also owned by collectives (...)»

[21] «Socialist public property is inviolable. The State protects socialist public property. Appropriation or damaging of State or collective property by any organization or individual by whatever means is prohibited»

[22] Σε αντίθεση με τους «μαοϊκούς» που υποστήριζαν τη μετάβαση στη σοσιαλιστική κοινωνία με έμφαση στο πολιτικό στοιχείο βλ. και Βλάχου Α., Μαυροκέφαλος Π., Ο Σοσιαλιστικός Μετασχηματισμός της Κίνας, Αθήνα, Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, 1989, σελ. 215 επ.

[23] Άρθρο 15 (όπως ισχύει σήμερα μετά την Αναθεώρηση του 1993) όπου ορίζεται «The State practises socialist market economy. The State strengthens economic legislation, improves macro-regulation and control. The State prohibits in accordance with the law any organization or individual from disturbing the socio-economic order». Βλ. και Προοίμιο παρ. 7, «develop the socialist market economy», φράση που προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 1999, καθώς και παρ. 1 του άρθρου 11 όπου ορίζεται «Individual, private and other non-public economies that exist within the limits prescribed by the law are major components of the socialist market economy (...)».

[24] «In the primary stage of socialism, the State upholds the basic economic system in which the public ownership is dominant and diverse forms of ownership develop side by side and keeps to the distribution system in which distribution according to work is dominant and diverse modes of distribution coexist» (παρ. 2 του άρθρου 6 που προστέθηκε με την Αναθεώρηση του 1999)

[25] «The State continuously raises labour productivity, improves economic results and develops the productive forces by enhancing the enthusiasm of the working people, raising the level of their technical skill, disseminating advanced science and technology, improving the systems of economic administration and enterprise operation and management, instituting the socialist system of responsibility in various forms and improving the organization of work. The State practises strict economy and combats waste. The State properly apportions accumulation and consumption, concerns itself with the interests of collective and the individual as well as of the State and, on the basis of expanded production, gradually improves the material and cultural life of the people (...)»

[26] Αναλυτικότερα, βλ. ομιλία του Deng Xiaoping, την 28 Μαρτίου 1978, Office of Research on Political Affairs under the State Council, με θέμα «Adhere to the principle “to each according to his work”», σε Selected Works of Deng Xiaoping 1975-1982, Beijing, July 1983, σελ. 117-118

[27] Στην αρχική διατύπωση του Συντάγματος του 1982, το άρθρο 11 προέβλεπε «the individual economy of urban and rural working people, operating within the limits prescribed by law, is a complement to the socialist public economy. The State protects the lawful rights and interests of the individual economy. The State guides, helps and supervises the individual economy by exercising administrative control», ενώ με την Αναθεώρηση του 1988, προστέθηκε νέα παράγραφος που όριζε «The State permits the private sector of the economy to exist and develop within the limits prescribed by law. The private sector of the economy is a complement to the socialist public economy. The State protects the lawful rights and interests of the private sector of the economy, and guides, supervises and administers the private sector of the economy»

[28] Με την αναθεώρηση του 1999, το άρθρο 11 τροποποιήθηκε ως εξής «Individual, private and other non-public economies that exist within the limits prescribed by the law are major components of the socialist market economy (ως ισχύει και σήμερα). The State protects the lawful rights and interests of individual and private economies, and guides, supervises and administers individual and private economies»

[29] Με την Αναθεώρηση του 2004, η 2^η παράγραφος του άρθρου 11 τροποποιήθηκε ως εξής «The State protects the lawful rights and interests of private sector of economy, including individual and private businesses. The State encourages, supports and guides the development of the private sector of the economy and exercises supervision and control over the sector according to the law»

[30] Βλ. σελ. 387 σε Blanchard H., «Constitutional Revisionism in the PRC: “Seeking Truth From Facts”», Florida Journal of International Law, Vol. 17, 2005, pp. 365-403

[31] Αξίζει να σημειωθεί ότι το άρθρο 13 του Συντάγματος, στην αρχική διατύπωσή του, προέβλεπε «The State, in accordance with law, protects, the right of citizens to won lawfully earned income, savings, houses and other lawful property. The State protects by law the right of citizens to inherit private property», ενώ μετά την τροποποίησή του με την Αναθεώρηση του 2004, το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας διευρύνθηκε κατά τρόπο που συμπεριλαμβάνει και δικαίωμα κατοχής και νομής της ατομικής ιδιοκτησίας, ορίζοντας πλέον «(…) The State, in accordance with law, protects the right of citizens to own private property and the right to inherit private property (…)»

[32] Την άποψη αυτή υποστηρίζουν οι Wen-Chieh WANG and Min-Chiuan WANG, βλ. σελ. 40 σε Wang W.C. & Wang M.C., «The 2004 Amendment to China’s Constitutional Law», Perspectives, Overseas Young Chinese Forum, Volume 6, No 2, 30 June 2005, pp. 37-46

[33] Η πρώτη μεταρρύθμιση που υιοθέτησε και προώθησε ο Deng Xiaoping, αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας, ήταν το λεγόμενο «Σύστημα Υπευθυνότητας» στην παραγωγή. Το σύστημα αυτό είχε προωθηθεί αρχικά από τον Zhao Ziyang, ο οποίος το 1977 είχε δρομολογήσει στην επαρχία Σιτσουάν τη σταδιακή κατάργηση των κολλεκτίβων και την υιοθέτηση του συστήματος των οικογενειακών μονάδων στη γεωργία. Κάθε οικογένεια συνήπτε μια σύμβαση με την τοπική παραγωγική ομάδα, με την οποία μίσθωνε τη γη για καλλιέργεια, καλλιεργούσε το αγροτεμάχιο σαν να ήταν δικό της, παρέδιδε στις αρχές μια συγκεκριμένη ποσότητα προϊόντων (φόροι και παραγωγικά ποσοστά) και το όποιο πλεόνασμα ανήκε στην οικογένεια για προσωπική κατανάλωση ή προς πώληση, διαθέτοντάς το έτσι στην αγορά. Το σύστημα της Σιτσουάν υιοθετήθηκε από Deng Xiaoping και το οικογενειακό νοικοκυριό αποτέλεσε τη βασική οικονομική μονάδα, με δικαιώματα νομής και κατοχής στη γη.

[34] Το άρθρο 1 του Συντάγματος ορίζει «The People’s Republic of China is a socialist state under the people’s democratic dictatorship led by the working class and based on the alliance of workers and peasants. The socialist system is the basic system of the People’s Republic of China. Disruption of the socialist system by any organization or individual is prohibited»

[35] Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εφαρμόζεται σε όλα τα όργανα, τις οργανώσεις και τις ομάδες του κράτους, με απώτερο στόχο να εφαρμοσθεί σε όλο τον πληθυσμό της χώρας. Χαρακτηριστικά, ο Mao Zedong εξηγούσε ότι «το καθήκον μας είναι να συνεχίσουμε, να επεκτείνουμε και να εφαρμόσουμε καλύτερα τη μέθοδο αυτή ανάμεσα στο λαό και να απαιτούμε η μέθοδος αυτή να χρησιμοποιείται για την επίλυση των εσωτερικών αντιθέσεων σε όλα τα εργοστάσια και φάμπρικες, σε όλους τους συνεταιρισμούς, τις εμπορικές επιχειρήσεις, τα σχολεία, τις κυβερνητικές υπηρεσίες, τις λαϊκές οργανώσεις, τέλος ανάμεσα στα 600 εκατομμύρια του πληθυσμού», βλ. Μάο Τσε Τούνγκ,  Για την πράξη, για τις αντιθέσεις, για την ορθή λύση των αντιθέσεων ανάμεσα στο λαό, μτφρ. Έλλη Αλεξίου, σειρά: Η λαϊκή Κίνα και ο σύγχρονος κόσμος, Αθήνα, Ιστορικές Εκδόσεις, 1963

[36] Βλ. και αρχεία έργων του Mao Zedong, «Η δημοκρατική δικτατορία του λαού», επ’ αφορμής της 28^ης επετείου του ΚΚΚ (1949)

[37] Στο έργο του «Ανάλυση των τάξεων της κινέζικης κοινωνίας», τον Μάρτιο του 1926, ο Mao Zedong διακρίνει το λαό και τους εχθρούς του λαού ως εξής: «(...) οι μιλιταριστές, οι γραφειοκράτες, οι κομπραδόροι, οι μεγαλογαιοκτήμονες και το αντιδραστικό τμήμα της διανόησης, που εξαρτάται απ’ αυτούς, είναι οι εχθροί μας. Όλα τα τμήματα του μισοπρολεταριάτου και η μικροαστική τάξη είναι οι πιο κοντινοί φίλοι μας. Και σε ό,τι αφορά τη μεσαία αστική τάξη, που συνεχώς ταλαντεύεται, η δεξιά της πτέρυγα μπορεί να είναι εχθρός μας και η αριστερή πτέρυγα μπορεί να είναι φίλος μας (...)»

[38] Ο Mao Zedong, στο έργο του «Η δημοκρατική δικτατορία του λαού», επ’ αφορμής της 28^ης επετείου του ΚΚΚ (1949), εξηγεί: «η δημοκρατική δικτατορία του λαού στηρίζεται στη συμμαχία της εργατικής τάξης, της αγροτιάς και της μικροαστικής τάξης των πόλεων και ιδιαίτερα στη συμμαχία των εργατών και αγροτών, γιατί οι δύο αυτές τάξεις εκπροσωπούν το 80-90% του κινέζικου πληθυσμού. Η ανατροπή του ιμπεριαλισμού και της αντιδραστικής κλίκας του Κουονμιτάγκ οφείλεται κυρίως στη δύναμη των δύο αυτών τάξεων, και το πέρασμα από τη νέα δημοκρατία στο σοσιαλισμό θα εξαρτηθεί κυρίως από τη συμμαχία τους». Ειδικά για τους αγρότες, ο Mao Zedong πίστευε ότι «η καθοδήγησή τους είναι απαραίτητη. Χωρίς τους αγρότες δεν μπορεί να υπάρξει επανάσταση. Το να τους απορρίψουμε είναι σαν να απορρίπτουμε την επανάσταση. Το να τους επιτεθούμε είναι σαν να επιτιθέμεθα στην επανάσταση», βλ. Bary W. T., Chan W.-T., Watson B. etc, Sources of Chinese Tradition, New York, Columbia University Press, 1960, σελ. 871. Για την κοινωνική διαστρωμάτωση και την κατανομή της γης στον αγροτικό πληθυσμό της Κίνας πριν από την Επανάσταση και στη συνέχεια με την Αγροτική Μεταρρύθμιση (1950-1952), βλ. Βλάχου Α., Μαυροκέφαλος Π., ο.π. σημ. 22, σελ. 65-68

[39] Βλ. άρθρο 1 παρ. 1 και Προοίμιο, παρ. 6 όπου αναφέρεται «The people’s democratic dictatorship led by the working class and based on the alliance of workers and peasants, which is in essence the dictatorship of the proletariat, has been consolidated and developed»

[40] Βλ. και Έκθεση του Peng Zhen για το Σχέδιο του Συντάγματος, στην πέμπτη Σύνοδο της 5^ης Εθνοσυνέλευσης, «Report on the Draft of the Revised Constitution of the People’s Republic of China», 26 November 1982, Laws of People’s Republic of China, 1979-82, pp. 397-419, ιδίως υπό κεφάλαιο Ι (σελ. 401 επ.) όπου επεξηγείται ότι οι διανοούμενοι δεν αποτελούν διακριτή τάξη με βάση τη σχέση τους με την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, ανήκουν στην εργατική τάξη, αλλά αποτελούν μία από τις βασικές κοινωνικές δυνάμεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

[41] «The State trains specialized personnel in all fields who serve socialism, expands the ranks of intellectuals and creates conditions to give full scope to their role in socialist modernization»

[42] Προοίμιο του Συντάγματος, παρ. 9

[43] Προοίμιο του Συντάγματος, παρ. 8 «The exploiting classes as such have been abolished in our country. However, class struggle will continue to exist within certain bounds for a long time to come. The Chinese people must fight against those forces and elements, both at home and abroad, that are hostile to China’s socialist system and try to undermine it»

[44] Άρθρο 28 του Συντάγματος, «The State maintains public order and suppresses treasonable and other criminal activities that endanger State security; it penalizes actions that endanger public security and disrupt the socialist economy as well as other criminal activities; and it punishes and reforms criminals».

[45] Βλ. Pushpa Adhikari, «Constitutional Changes a Two-Sided Weapon», Inter Press Service, 5 February 1999, http://www.ipsnews.net/1999/02/politics-china-constitutional-changes-a-two-sided-weapon/, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[46] Η δημοκρατία ως «5^ος εκσυγχρονισμός» ήταν αίτημα που διατυπώθηκε στον «Τοίχο της Δημοκρατίας» στο Πεκίνο, Βλ. Παπασωτηρίου Χ., ο.π. σημ. 8, σελ. 330. Χαρακτηριστική είναι και η «Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», ένα ανεπίσημο έγγραφο που συνέταξε η Κινέζικη Συμμαχία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα το 1979, γνωστό και ως τα «19 άρθρα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», που τοιχοκολλήθηκε στον «Τοίχο της Δημοκρατίας».

[47] «Citizens of the People’s Republic of China must abide by the Constitution and other laws, keep State secrets, protect public property, observe labour discipline and public order and respect social ethics»

[48] «All citizens of the People’s Republic of China are equal before the law» (παρ. 2 άρθρου 33 Σ)

[49] «The People’s Republic of China governs the country according to law and makes it a socialist country under rule of law. The State upholds the uniformity and dignity of the socialist legal system.

No laws or administrative or local regulations may contravene the Constitution. All State organs, the armed forces, all political parties and public organizations and all enterprises and institutions must abide by the Constitution and other laws. All acts in violation of the Constitution or other laws must be investigated. No organization or individual is privileged to be beyond the Constitution or other laws» (άρθρο 5 Σ)

[50] Στην πραγματικότητα, η τυπική υπεροχή των συνταγματικών διατάξεων που διακηρύττεται στο Σύνταγμα, υπερκαλύπτεται από την de facto υπεροχή του νόμου έναντι του Συντάγματος

[51] «Citizens who have suffered losses as a result of infringement of their civic rights by any State organ or functionary have the right to compensation in accordance with the provisions of law» (παρ. 3 άρθρου 41 Σ)

[52] Σχετικώς βλ. και Ming Wan, «Human Rights Lawmaking in China: Domestic Politics, International Law, and International Politics», Human Rights Quarterly, Vol. 29, No 3, August 2007, pp. 727-753

[53] Άρθρο 33 παρ. 3 «The State respects and protects human rights».

[54] Μέχρι τότε, η έννοια των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και η θεωρία του φυσικού δικαίου θεωρούνταν προϊόν της αστικής τάξης και η αποδοχή τους δικαιολογούσε και επέτρεπε την καταπίεση του προλεταριάτου από την αστική τάξη. Αντιθέτως, τα δικαιώματα των πολιτών δεν απορρέουν από την ανθρώπινη φύση, δεν ακολουθούν την φύση των πραγμάτων, είναι μόνο εκείνα που αυστηρώς ορίζει το τυπικό δίκαιο της Κίνας, δηλαδή το Σύνταγμα και οι νόμοι. Βλ. Xia Yong, The Origin of the Concept of Human Rights: A Chinese Interpretation, Beijing, Publishing House of the China University of Politics and Law, 1992

[55] Το 2001 η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας επεκύρωσε το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Το 1998 υπέγραψε το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, χωρίς ακόμα να το έχει επικυρώσει.

[56] Για τον προβληματισμό σχετικά με την εφαρμογή των διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα από τα δικαστήρια της Κίνας, βλ. Sanzhuan Guo, «Implementation of Human Rights Treaties by Chinese Courts: Problems and Prospects», Chinese Journal of International Law, Vol. 8, No. 1, 2009, pp. 161–179. Αναφορικά με το ζήτημα ερμηνείας και εφαρμογής του Συντάγματος, βλ. Kellogg Th. E., «Constitutionalism with Chinese Characteristics?: Constitutional Development and Civil Litigation in China», Working Paper, Indiana University, Research Center for Chinese Politics & Business, February 2008 και Malmgren Ot., «Fragile Constitutionalism in China», Working Paper, 31 August 2010, Social Science Research Network, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1978169, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013. Σημειωτέον ότι το Σύνταγμα, για πρώτη φορά, εφαρμόσθηκε άμεσα για την επίλυση δικαστικής υπόθεσης από το Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο, το 2001, στην υπόθεση Qi Yuling, ωστόσο με μεταγενέστερη Οδηγία του ίδιου δικαστηρίου, το 2008, καταργήθηκε η προηγούμενη ερμηνεία του 2001 

[57] «Citizens of the People’s Republic of China enjoy freedom of speech, of the press, of assembly, of association, of procession and of demonstration» (άρθρο 35 Σ)

[58] Κατά μία άποψη, η παράλειψη συνταγματικής αναγνώρισης του δικαιώματος απεργίας στο Σύνταγμα του 1982 είχε σκοπό να αποτυπώσει την πραγματικότητα, ήτοι το γεγονός ότι στην πράξη η Κυβέρνηση ουδέποτε επέτρεπε την άσκηση του δικαιώματος, βλ. σελ. 21 σε Clarke D., «Puzzling Observations in Chinese Law: When Is a Riddle Just a Mistake?», George Washington University Law School, Working Paper, 10 December 2001

[59] Όλως ενδεικτικώς, ο Ποινικός Κώδικας απαγορεύει ρητώς τα βασανιστήρια και τη σωματική βία στους φυλακισμένους (βλ. Κεφάλαιο IV για τα εγκλήματα που αφορούν την παραβίαση των δικαιωμάτων των πολιτών), ενώ ο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας απαγορεύει αυστηρώς την απόσπαση ομολογίας με βασανιστήρια και την συλλογή αποδείξεων με απειλές ή άλλα παράνομα μέσα.

[60] Αναλυτικότερα για τις αντικρουόμενες απόψεις που εκφράστηκαν στις διάφορες περιόδους, αντανακλώντας και την πολιτική διαμάχη της κινέζικης κοινωνίας, βλ. Gelatt T., «The People's Republic of China and the Presumption of Innocence», Journal of Criminal Law and Criminology, Northwestern University School of Law Scholarly Commons, Vol.73, Issue 1, Spring 1982, pp. 259-316

[61] Βλ. Zongjie Zhu, «On the Principle of Presumption of Innocence from the Perspective of Human Rights Protection», China Human Rights Net, http://www.chinahumanrights.org/CSHRS/Magazine/Text/t20110525_748635.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[62] Στη διεθνή κοινότητα θεωρείται ότι, παρά την συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος της θρησκευτικής πίστης, η νομοθεσία της Κίνας περιορίζει το δικαίωμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε καταστρατηγείται ο πυρήνας του δικαιώματος. Χαρακτηριστικές είναι οι διαμαρτυρίες των μειονοτήτων για την ίδρυση πανεπιστημίων για θρησκευτική εκπαίδευση, επικαλούμενοι το δικαίωμά τους στη θρησκευτική πίστη, βλ. UN Calls for Change in China’s Constitution, Tibet  International Network, (February 11, 1995).

[63] Στην παλαιά Κίνα, ο λαός είχε στερηθεί το δικαίωμα στην εργασία οικεία θελήσει. Το δικαίωμα αυτό του λαού ήλεγχαν αποκλειστικά οι μεγαλογαιοκτήμονες. Το 1949 που ιδρύθηκε η σοσιαλιστική Κίνα, ο λαός υπέφερε από ανεργία και εξαθλίωση. Έτσι, από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, η λαϊκή κυβέρνηση κατοχύρωσε συνταγματικά το δικαίωμα του λαού στην εργασία και έλαβε σημαντικά μέτρα για την μείωση της ανεργίας, βλ. Κεφάλαιο V «Guarantee of the Right to Work» σε Information Office of the State Council of the People's Republic of China, «Human Rights in China», White Papers of the Government, Beijing, November 1991, http://www.china.org.cn/e-white/7/index.htm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[64] Οι γυναίκες εργαζόμενες απολαμβάνουν επιείκεια (π.χ. απαγορεύεται να απασχολούνται σε εργασίες επίπονες για τη σωματική ή πνευματική τους ακεραιότητα) και τυγχάνουν ιδιαίτερης προστασίας κατά την εμμηνόρροια, την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα, βλ. Regulations on Labour Protection of Female Workers (1988)

[65] Στην Κίνα έχει αναπτυχθεί ένα σύστημα κρατικής εποπτείας που διασφαλίζει την ασφάλεια και υγιεινή των εργαζομένων καθώς και την προστασία των εργαζομένων γυναικών. Καθήκον της εποπτεύουσας αρχής είναι να εξετάσει την παραγωγή και τον τρόπο διοίκησης των επιχειρήσεων ώστε να βελτιώνονται οι συνθήκες εργασίας. Η Κίνα έχει υιοθετήσει στον εργασιακό τομέα την πολιτική «safety first and prevention first», δηλαδή την κρατική επιθεώρηση στους χώρους εργασίας ώστε να υπάρχει πάντα ασφάλεια και να προλαμβάνονται ατυχήματα. Εξάλλου, μέρος των ετήσιων κερδών της επιχείρησης πρέπει να καταναλώνεται για την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζομένων, βλ. κεφάλαιο V «Guarantee of the Right to Work» σε Human Rights in China, White Paper, International Office of the State Council, Beijing, (1991), http://www.china.org.cn/e-white/7/index.htm

[66] Το σύνθημα «εκατό λουλούδια ν’ ανθίζουν, εκατό σχολές να συναγωνίζονται μεταξύ τους» (Let a hundred flowers bloom, let the hundred schools of thought contend) επινοήθηκε αρχικά από το θεατρικό δράμα την άνοιξη του 1956 και με την ενθάρρυνση του Mao Zedong, τον Ιανουάριο του 1957, αποτέλεσε το σύνθημα μιας καμπάνιας, που μεταφράστηκε ως η άδεια για τους διανοουμένους να κριτικάρουν τους πολιτικούς θεσμούς του καθεστώτος. Η πολιτική αυτή χρησιμοποιήθηκε για να ενθαρρύνει την πνευματική και καλλιτεχνική ελευθερία, ενώ σταδιακά, με το πέρασμα των χρόνων, η κινέζικη κοινωνία ανήγαγε το σύνθημα σε αρχή. Στο έργο του Για την ορθή λύση των αντιθέσεων ανάμεσα στο λαό, εκδόσεις του Λαού, Πεκίνο, 1957, ο Mao Zedong χαρακτηριστικά αναφέρει: «Η πολιτική αυτή υποκινεί σε ανάπτυξη την τέχνη και σε πρόοδο την επιστήμη. Συντελεί στην άνθηση του σοσιαλιστικού πολιτισμού στη χώρα. Στην τέχνη, οι ποικίλες μορφές και τα ποικίλα στυλ μπορούν ελεύθερα να αναπτύσσονται. Στην επιστήμη, οι διάφορες σχολές μπορούν ελεύθερα να συναγωνίζονται η μία την άλλη».

[67] Βλ. Leslie Chang, «In China, Private Schools Spring Up to Fill Gap», Wall Street Journal, 9 May 2000

[68] Η ελευθερία επιλογής στον γάμο αύξησε τον αριθμό των διαζυγίων στην Κίνα. Εδώ και αιώνες, οι Κινέζοι χαιρετιούνται στο δρόμο με μια στερεότυπη ρητορική ερώτηση, που αντανακλά τις συνήθειες και την πρωταρχική έγνοια του λαού: “Chi le ma?” (δηλαδή “έχεις φάει;”). Σήμερα, σύμφωνα με ένα ευρέως διαδεδομένο ανέκδοτο στο Πεκίνο, όταν κάποιος συναντά ένα φίλο στο δρόμο, τον χαιρετά με μια ερώτηση που αντανακλά τις νέες ανησυχίες του σύγχρονου Κινέζου: “Li le ma?” (δηλαδή “έχεις χωρίσει;”), βλ. Seth Faison, «In China, Rapid Social Changes Bring a Surge in the Divorce Rate», New York Times, 22 August 1995, http://www.nytimes.com/1995/08/22/world/in-china-rapid-social-changes-bring-a-surge-in-the-divorce-rate.html?pagewanted=all&src=pm, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[69] Η κυβερνητική καθοδήγηση εκδηλώνεται ως εξής: οι κεντρικές και τοπικές κυβερνήσεις εφαρμόζουν πολιτικές και νομοθεσία για τον έλεγχο του αριθμού του πληθυσμού, για τη βελτίωση της ποιότητας του πληθυσμού και την μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Στο μεταξύ, παρέχουν συμβουλές, οδηγίες και τεχνικές υπηρεσίες σχετικά με την αντισύλληψη, την σεξουαλική προφύλαξη, τον τοκετό και την ανατροφή των τέκνων. Η συμμόρφωση των πολιτών στην πολιτική «οικογενειακού προγραμματισμού» σημαίνει ότι τα ζευγάρια, ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές και κανονισμούς του κράτους, οφείλουν να επιλέξουν τις μεθόδους αντισύλληψης ανάλογα με την ηλικία, την κατάσταση της υγείας, την εργασία και την οικονομική τους κατάσταση, υπεύθυνα και με προγραμματισμένο τρόπο. Οι βασικές απαιτήσεις του «οικογενειακού προγραμματισμού» είναι οι καθυστερημένοι γάμοι και τεκνοποιήσεις, ώστε να γεννιούνται λιγότερα, αλλά πιο υγιή παιδιά. Επιεικέστερη πολιτική ακολουθείται για τις αγροτικές περιοχές και για τις εθνικές μειονότητες, ανάλογα με τον πληθυσμό, την οικονομία, τον πολιτισμό και τα έθιμά τους.

[70] Βλ. Information Office of the State Council of the People's Republic of China, «Family Planning in China», White Papers of the Government, Beijing, August 1995, http://www.china.org.cn/e-white/familypanning/, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013

[71] Στα πλαίσια της συνταγματικής αυτής υποχρέωσης, προσφάτως επεβλήθη με νόμο η υποχρέωση των ενήλικων τέκνων να διατηρούν επαφή και να επισκέπτονται τους ηλικιωμένους γονείς τους, ως ένα μέτρο πρόνοιας για την τρίτη ηλικία, βλ. και http://chinadigitaltimes.net/2013/07/why-china-is-ordering-children-to-visit-their-parents/

[72] Ήδη από το 1954, ο Mao Zedong σημείωνε ότι η αρχή της λαϊκής δημοκρατίας διαπνέει όλο το σύνταγμα, Βλ. ομιλία του στη 13^η σύνοδο του Συμβουλίου της Κεντρικής Λαϊκής Κυβέρνησης (14 Ιουνίου 1954) σε Μάο Τσε Τούνγκ, Εκλογή Έργων, τόμος V, Αθήνα, Μορφωτικές Εκδόσεις, 1977, σελ. 165 «Για το σχέδιο συντάγματος της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας».

[73] Βλ. Έκθεση του Peng Zhen για το Σχέδιο του Συντάγματος, ο.π. σημ. 40, ιδίως υπό κεφάλαιο ΙV, σελ. 412, όπου αναφέρεται ότι κάθε αλλαγή στη διάρθρωση του κράτους πρέπει να στοχεύει στο να διασφαλίζει πολιτικά και οργανωτικά ότι όλος ο λαός θα ασκεί την κρατική εξουσία και θα είναι πραγματικά κυρίαρχος της χώρας.

[74] Η 12^η Λαϊκή Εθνοσυνέλευση, η οποία εξελέγη τον Φεβρουάριο 2013 και η θητεία της θα διαρκέσει μέχρι το έτος 2018, απαρτίζεται από 2.987 αντιπροσώπους.

[75] Βλ. Έκθεση του Peng Zhen για το Σχέδιο του Συντάγματος, ο.π. σημ. 40, ιδίως υπό κεφάλαιο ΙV, σελ. 410-412

[76] Ομοίως, δεν δύνανται να διατελέσουν παραπάνω από δύο θητείες, ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (άρθρο 79), ο Πρόεδρος, οι Αντιπρόεδροι και οι Σύμβουλοι του Κρατικού Συμβουλίου (άρθρο  87), ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Λαϊκού Δικαστηρίου (άρθρο 124), ο Ανώτατος Γενικός Λαϊκός Εισαγγελέας (άρθρο 130)

[77] Βλ. Σύνταγμα του 1975, άρθρο 15 και Σύνταγμα του 1978, άρθρο 19

[78] Βλ. Έκθεση του Peng Zhen για το Σχέδιο του Συντάγματος, ο.π. σημ. 40, ιδίως υπό κεφάλαιο ΙV, σελ. 411

[79] Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σύστημα των δικαστηρίων και των εισαγγελιών βλ. και Zhai Jianxiong, «Judicial Information of the People’s Republic of Chinα: A Survey», Beijing, 1 October 2002, Law Library Resource Exchange, http://www.llrx.com/features/chinajudicial.htm#Judicial Structures, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013.

[80] Για τη σχέση του ΚΚΚ με τα δικαστήρια, βλ. σελ. 11-15 σε Xin Xe, «The Party’s Leadership as a Living Constitution in China», Hong Kong Law Journal (Forthcoming), 19 March 2012, Social Science Research Network, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1978169, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013, όπου περιγράφεται ο καθοδηγητικός ρόλος του ΚΚΚ ιδίως στις «δύσκολες και σημαντικές» υποθέσεις

[81] Βλ. Σύνταγμα, Προοίμιο, παρ. 7, όπου αναφέρεται «Under the leadership of the Communist Party of China (…), the Chinese people of all nationalities will continue to adhere to the people’s democratic dictatorship and the socialist road (…)», καθώς και το Καταστατικό του ΚΚΚ, Γενικό Πρόγραμμα, παρ.1 «The Communist Party of China is the vanguard both of the Chinese working class and of the Chinese people and the Chinese nation.It is the core of leadership for the cause of socialism with Chinese characteristics». Το Καταστατικό του ΚΚΚ είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο  http://www.idcpc.org.cn/english/cpcbrief/constitution.htm (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013)

[82] Βλ. Σύνταγμα, Προοίμιο, παρ. 7 και 9, καθώς και Καταστατικό του ΚΚΚ, Γενικό Πρόγραμμα, παρ. 28. Επίσης, βλ. ομιλία του Hu Jintao για την 20^η επέτειο του Συντάγματος, «China’s Vice-President Hu Jintao Stresses Importance of Constitution», Xinhua News Agency, 4 December 2002, http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-26802623_ITM, τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013,, όπου αναφέρεται «The constitution of the PRC [People's Republic of China] is (…) the legal guarantee for the CCP [Chinese Communist Party] in exercising power and rejuvenating the country, and uniting and leading the people of all ethnic groups to build socialism with Chinese characteristics».

[83] «The system of multi-party cooperation and political consultation led by the Communist Party of China will exist and develop in China for a long time to come», Προοίμιο του Συντάγματος, παρ. 9 τελευταίο εδάφιο.

[84] Εκτός από το ΚΚΚ, υπάρχουν οκτώ πολιτικά κόμματα στην Κίνα. Τα δημοκρατικά κόμματα, όπως αποκαλούνται, είναι τα εξής: 1) the Revolutionary Committee of the Chinese Kuomintang, 2) the China Democratic League, 3) the China Democratic National Construction Association, 4) the China Association for Promoting Democracy, 5) the Chinese Peasants and Workers Democratic Party, 6) the China Zhi Gong Party (Public Interests Party), 7) the Jiu San (September 3rd) Society, 8) the Taiwan Democratic Self-Government League.

[85] Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Λαϊκής Κυβέρνησης, περισσότερα από 8.000 μέλη των δημοκρατικών κομμάτων συμμετείχαν σε ηγετικές θέσεις των τοπικών κυβερνητικών και δικαστικών οργάνων σε επίπεδο ανώτερο της Κομητείας, βλ. http://english.gov.cn/2005-08/15/content_23058.htm

[86] Η σημαντικότερη οργάνωση συνεργασίας του ΚΚΚ με τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα της Κίνας είναι η Κινέζικη Λαϊκή Πολιτική Διάσκεψη Διαβούλευσης (CPPCC).

[87] Βλ. ομιλία του Hu Jintao για την 20^η επέτειο του Συντάγματος,ο.π. σημ. 82, όπου αναφέρεται «We have adhered to and perfected the system of multi-party cooperation and political consultation under CCP leadership, ensured that the Chinese People's Political Consultative Conference can play its role in political consultation, democratic supervision, and participation in and discussion of politics, and consolidated and developed the broadest patriotic united front.», διαθέσιμο εδώ http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-26802623_ITM

[88] Βλ. και σελ. 389 σε Blanchard H.,ο.π. σημ. 30

[89] Βλ. Σύνταγμα του 1954, Προοίμιο, καθώς Εισήγηση του Λιού Σάο-Σι στο σχέδιο του Συντάγματος προς την Πρώτη Σύνοδο της Πρώτης Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης, 15 Σεπτεμβρίου 1954

[90] Σύνταγμα, Προοίμιο, παρ. 7. Το 1978, η 11η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΚ, κατά τη συνεδρίαση της 3ης Ολομέλειάς της, ανακήρυξε ότι η Κίνα βρίσκεται στο πρώιμο στάδιο του σοσιαλισμού. Τούτο προστέθηκε στο Προοίμιο του Συντάγματος, με την Αναθεώρηση του 1993, ενώ αργότερα, με την επόμενη Αναθεώρηση του 1999, η φράση τροποποιήθηκε αναφέροντας ότι η Κίνα θα παραμείνει στο στάδιο αυτό για πολύ καιρό.

[91] Βλ. Έκθεση του Jiang Zemin στο 15^ο Εθνικό Συνέδριο του ΚΚΚ, 12 Σεπτεμβρίου 1997, ο.π. σημ. 12, όπου αναφέρει σχετικά «(…) Socialism is the primary stage of communism and China is in the primary stage of socialism, that is, the stage of underdevelopment (…) During this stage we shall accomplish industrialization and the socialization, market-orientation and modernization of the economy. This is a historical stage we cannot jump over (…) It is a stage in which, by introducing reforms and exploring new ways, we will establish and improve a socialist market economy, a political system of socialist democracy and other systems that are relatively mature and full of vitality (…) Hence we are destined to make economic development the central task of the entire Party and the whole country and make sure that all other work is subordinated to and serves this task. Only by focusing on this principal contradiction and the central task can we soberly observe and control all social contradictions and effectively promote their resolution. Development is the absolute principle. The key to the solution of all China's problems lies in our own development (…)»

[92] Βλ. Έκθεση του Jiang Zemin, ο.π. σημ. 12, όπου αναφέρεται «(…) on the premise of upholding the basic system of socialism, we conscientiously readjust all the aspects and links of the relations of production and the superstructure so as to suit them to the level of development of the productive forces in the primary stage and the historical requirement of modernization. It is a great pioneering undertaking to combine socialism with the market economy (…) It is necessary to open China wider to the outside world and absorb and use for reference the advanced technology and managerial expertise of foreign countries including developed capitalist countries (…)»

[93] Βλ. άρθρο του Μάο Τσε Τουνγκ, «Μπορεί η Παρισινή Κομμούνα να είναι πρότυπο;», σελ. 231-235 σε Μάο Τσε Τούνγκ, Άγνωστα κείμενα (λόγοι, συζητήσεις, συνεντεύξεις, επιστολές), μτφρ. Αγγέλα Βερυκοκάκη - Αρτέμη, Αθήνα, εκδόσεις «Νέα Σύνορα», όπου, με αφορμή τη Λαϊκή Κομμούνα της Σαγκάης, σημειώνει «Αν τώρα ανατρεπόμασταν κι ερχόταν στο τιμόνι η αστική τάξη, θα μπορούσε χωρίς να αλλάξει τ’ όνομα να εξακολουθήσει να χρησιμοποιεί το χαρακτηρισμό «Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας», ενώ σε άλλο σημείο εξηγεί «το πρόβλημα για μας δεν έγκειται στο χαρακτηρισμό αλλά στην πραγματικότητα, όχι στη μορφή αλλά στο περιεχόμενο».

[94] Βλ. Σύνταγμα, άρθρο 1, αλλά και επιμέρους συνταγματικές διατάξεις για την άσκηση της κρατικής λειτουργίας

[95] Για τον ρόλο του ΚΚΚ στην άσκηση της κρατικής εξουσίας καθώς και για τον τρόπο λειτουργίας του, βλ. Xin Xe, ο.π. σημ. 80 καθώς και Backer L. C., «The Party as Polity, the Communist Party, and the Chinese Constitutional State: A Theory of State-Party Constitutionalism», Journal of Chinese and Comparative Law, Pennsylvania State University, Vol 16:1, 2009, pp. 101-168

[96] Βλ. Goldstein Fr., «Marxism and the social character of China», 13 June 2013, Workers World, http://www.workers.org/2013/06/13/marxism-and-the-social-character-of-china/ (τελευταία πρόσβαση την 10/9/2013),  ο οποίος καταλήγει ότι το σοσιαλιστικό στοιχείο είναι ακόμα κυρίαρχο στην παρούσα φάση, ωστόσο ο καπιταλισμός ολοένα διαβρώνει τα σοσιαλιστικά θεμέλια.